هشدار درباره خریدهای بدون تحویل فیزیکی
افزایش قیمت طلا موجب هجوم سرمایههای خرد به خریدهای دیجیتال شده، اما نبود تحویل فیزیکی و تأخیر در تسویه، نگرانیهای تازهای ایجاد کرده است.
به گزارش صنعت مالی، افزایش مداوم قیمت طلا در بازارهای جهانی و داخلی، بار دیگر این فلز گرانبها را به کانون توجه سرمایهگذاران خرد تبدیل کرده است؛ اما این بار نه پشت ویترین طلافروشیها، بلکه در فضای دیجیتال و روی پلتفرمهایی که وعده خرید آسان، بدون دردسر نگهداری و بدون تحویل فیزیکی طلا را میدهند.
سکوهایی که با چند کلیک، امکان خرید «طلای دیجیتال» یا «طلای امانی» را فراهم میکنند و مدعیاند هر زمان که بخواهید، میتوانید دارایی خود را نقد کنید. با این حال، بررسیها و روایتهای متعدد کاربران نشان میدهد همین نقطه آخر، یعنی «فروش و دریافت وجه»، به یکی از اصلیترین گلوگاهها و ریسکهای این بازار نوظهور تبدیل شده است.
افزایش قیمت طلا؛ موتور محرک هجوم مردم
رشد قیمت طلا، چه ناشی از تورم داخلی و کاهش ارزش پول ملی و چه متأثر از نااطمینانیهای ژئوپلیتیک و سیاستهای انبساطی بانکهای مرکزی جهان، همواره نقش پناهگاه امن دارایی را برای طلا پررنگ کرده است. در چنین فضایی، سرمایهگذاران خرد که امکان خرید سکه یا طلای فیزیکی با مبالغ بالا را ندارند، به سمت ابزارهایی سوق داده شدهاند که خرید با ارقام کوچکتر را ممکن میکند. پلتفرمهای آنلاین دقیقاً روی همین نقطه دست گذاشتهاند: «با هر میزان پول، طلا بخر».
تبلیغات گسترده در شبکههای اجتماعی، وعده سود همسو با قیمت روز طلا، و حذف دغدغههایی مثل سرقت، اجرت ساخت یا مالیات بر ارزش افزوده، جذابیت این پلتفرمها را دوچندان کرده است. نتیجه، رشد قابلتوجه تعداد کاربران و حجم معاملات طلا در بسترهای دیجیتال طی ماههای اخیر بوده است.
طلای بدون تحویل؛ دارایی واقعی یا عدد روی صفحه؟
مسئله اصلی اینجاست که در اغلب این پلتفرمها، خرید طلا به معنای تحویل فیزیکی آن نیست. کاربر در واقع مالک «ادعا» یا «طلبی» به میزان مشخصی طلاست که بنا بر ادعای پلتفرم، در خزانه یا انبارهای مورد تأیید نگهداری میشود. اما شفافیت درباره محل نگهداری، موجودی واقعی، نحوه حسابرسی و نسبت دارایی واقعی به تعهدات پلتفرم، در بسیاری از موارد با ابهام همراه است.
در حالی که در بازار سنتی، مالکیت طلا ملموس و قابل لمس است، در این مدل جدید، دارایی صرفاً به شکل عددی در حساب کاربری ثبت میشود؛ عددی که تا زمان فروش یا درخواست تحویل، ماهیت واقعی آن محل پرسش است.
«خرید آسان، فروش دشوار»؛ تجربه مشترک کاربران
گزارشهای میدانی و بررسی نظرات کاربران در فضای مجازی نشان میدهد یک الگوی تکرارشونده در این پلتفرمها وجود دارد: ورود پول سریع و بدون مانع، اما خروج پول زمانبر، مشروط یا حتی ناممکن.
بسیاری از کاربران میگویند فرآیند خرید طلا تقریباً آنی انجام میشود؛ اتصال مستقیم به درگاه بانکی، تأیید لحظهای و ثبت فوری دارایی. اما زمانی که کاربر تصمیم به فروش میگیرد، با محدودیتهایی مواجه میشود: تعلیق موقت امکان فروش به بهانه «نوسان بازار»، سقفگذاری بر میزان فروش روزانه، تأخیر چندروزه یا چندهفتهای در واریز وجه، ارجاع مکرر به پشتیبانی بدون پاسخ شفاف.
این عدم تقارن میان سهولت خرید و دشواری فروش، عملاً ریسک نقدشوندگی سرمایه را افزایش میدهد؛ ریسکی که در زمان رشد قیمت چندان به چشم نمیآید، اما با کوچکترین اصلاح قیمتی یا نیاز فوری به نقدینگی، به مسئلهای جدی تبدیل میشود.
خط باریک بین کسبوکار نوآورانه و کلاهبرداری
نکته حساس اینجاست که همه این پلتفرمها الزاماً کلاهبردار نیستند؛ اما ساختار برخی از آنها بهشدت مستعد سوءاستفاده است. دریافت پول نقد واقعی از کاربران و ارائه تعهدی که اثبات آن دشوار است، بستری مناسب برای ایجاد طرحهای شبهپانزی فراهم میکند؛ بهویژه در بازاری که قیمتها در مسیر صعودیاند و فشار فروش پایین است.
در چنین شرایطی، تسویه برداشتهای فروش میتواند بهسادگی از محل ورود پول کاربران جدید انجام شود. اما با اولین شوک قیمتی و افزایش همزمان درخواست فروش، این چرخه با بحران نقدینگی مواجه میشود؛ بحرانی که معمولاً با «اختلال فنی»، «بهروزرسانی سیستم» یا «شرایط خاص بازار» توجیه میشود.
ضعف نظارت و خلأ مقررات شفاف
بخش مهمی از ریسک این بازار به نبود چارچوب نظارتی مشخص بازمیگردد. نه ماهیت این پلتفرمها کاملاً بانکی است، نه صرافی رسمیاند و نه تحت نظارت مستقیم نهادهای بازار سرمایه. همین وضعیت بینابینی باعث شده مسئولیتپذیری حقوقی در قبال دارایی کاربران، شفاف و مشخص نباشد.
در بسیاری از موارد، قراردادهای کاربری بهگونهای تنظیم شدهاند که پلتفرم مسئولیتی در قبال تأخیر پرداخت یا محدودیت فروش نمیپذیرد و همه ریسکها به کاربر منتقل میشود؛ موضوعی که معمولاً در هیجان ورود به بازار، از نظر کاربران پنهان میماند.
طلا؛ سپر تورمی که میتواند قفل شود
واقعیت آن است که طلا همچنان یکی از مهمترین ابزارهای حفظ ارزش دارایی در برابر تورم است. اما این ویژگی، تنها زمانی معنا دارد که دارایی در لحظه نیاز، قابل تبدیل به نقد باشد. طلایی که امکان فروش آزادانه و سریع نداشته باشد، از سپر تورمی به دارایی قفلشده تبدیل میشود.
در مدل پلتفرمی، این ریسک بیش از هر جای دیگری قابل مشاهده است؛ زیرا کاربر نه به طلا دسترسی فیزیکی دارد و نه بر فرآیند نقدشوندگی کنترل مستقیم. همه چیز به عملکرد و سلامت مالی یک واسطه دیجیتال وابسته است.
هشدار به سرمایهگذاران خرد
کارشناسان اقتصادی تأکید میکنند هرچند نوآوری مالی میتواند دسترسی عمومی به بازارها را افزایش دهد، اما نبود شفافیت و نظارت، هزینه این دسترسی را بالا میبرد. سرمایهگذاران خرد پیش از ورود به پلتفرمهای خرید طلای بدون تحویل فیزیکی، باید به چند پرسش کلیدی پاسخ دهند: آیا موجودی طلای پلتفرم بهطور مستقل حسابرسی میشود؟ شرایط فروش و زمان تسویه دقیقاً چیست؟ در صورت بروز اختلاف، مرجع رسیدگی کدام است؟ آیا امکان تحویل فیزیکی واقعی و بدون مانع وجود دارد؟ پاسخهای مبهم به این پرسشها، نشانهای است که نباید نادیده گرفته شود.
نبود نظارت بر پلتفرمهای آنلاین طلا، سرمایه مردم را به خطر میاندازد
پیام الیاسکردی؛ تحلیلگر بازارهای مالی با اشاره به شرایط فعلی اقتصاد کشور گفت: در وضعیتی که نقدینگی بالاست، طبیعی است که مردم به دنبال داراییهایی باشند که ارزش پولشان را حفظ کند.
او با بیان اینکه در گذشته خرید فیزیکی طلا روش غالب بود، توضیح داد: امروز پلتفرمهای آنلاین نیز وارد این عرصه شدهاند و مدعیاند که با بهرهگیری از فناوریهای جدید به نیازهای نو پاسخ میدهند؛ اما این پاسخ ساده نهتنها لزوماً بهینه نیست بلکه ریسکهای جدی نیز در پی دارد.
الیاسکردی به تعدد نهادهای ناظر بر این پلتفرمها اشاره کرد و گفت: در حالی که در بازارهای پیشرفته جهان تنها دو نهاد تنظیمگر، فروش طلا را برعهده دارند اما در ایران از بیش از ۲۰ نهاد در این حوزه نام برده میشود. این پراکندگی، ابهام بزرگی برای مشتریان در حوزه مسئولیت و مرجع حل اختلاف ایجاد کرده است.
وی افزود: نبود تنظیمگری روشن و شفاف، یکی از ریسکهای اصلی پلتفرمهای آنلاین طلاست و بهتر است بانک مرکزی مسئولیت نظارت بر این حوزه را بر عهده بگیرد. بهویژه آنکه فروش آنلاین طلا در ایران ۲۴ ساعته است اما در کشورهای دیگر، اینطور نبوده و این وضعیت امکانپذیر و قابل اتکا نیست.
الیاسکردی در ادامه، به موضوع حواله طلا اشاره کرد و گفت: در بسیاری از این پلتفرمها، حوالهها به نام مشتری صادر نمیشود؛ بلکه به نام خود پلتفرم است و اگر روزی به هر دلیل صاحب پلتفرم در دسترس نباشد، مشتریان با مشکل مواجه میشوند. موضوع انحصار وراثت نیز از دیگر چالشهاست؛ زیرا برخلاف طلای فیزیکی، صندوقهای طلا یا گواهیهای سپرده، در پلتفرمهای آنلاین با فوت فرد، عملاً پرونده دارایی بسته میشود و امکان پیگیری وراث مبهم است.
این تحلیلگر مالی، اظهار کرد: یکی از چالشهای جدی برخی پلتفرمها، ناتوانی در تحویل فیزیکی طلاست؛ تا جایی که مشتری برای دریافت طلا به مغازه طلافروشی هدایت میشود و این موضوع، اصل شفافیت را زیر سوال میبرد.
او همچنین به اختلافات قابل توجه کارمزدها در پلتفرمهای مختلف اشاره کرد و گفت: کارمزد پلتفرمهای فروش آنلاین طلا از نیم تا دو درصد متغیر است؛ اختلافی که خود نوعی بینظمی در بازار ایجاد میکند.
وی افزود: در پلتفرمهای آنلاین طلا هنوز مشخص نیست که مشتری دقیقاً چه چیزی میخرد: حواله بانک کارگشایی یا طلای دپو شده؟ در جنگ ۱۲ روزه در بازار طلای آبشده، بسیاری از پلتفرمها نه تنها آمادگی مدیریت صفها و ریسکهای سیستماتیک را نداشتند، بلکه بخشی از اعتماد خود را نیز از دست دادند؛ مسئلهای که دوباره اهمیت شفافیت و پایبندی به قواعد نظارتی را برجسته میکند.
الیاسکردی در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر مجوز اصلی این پلتفرمها از سازمان مدیریت کسبوکارهای مجازی صادر میشود، نهادی که تخصصی در حوزه طلا ندارد و این مسئله موجب ایجاد مشکلاتی شده است. این موضوع نیاز به یک رگولاتور معتبر را دوچندان میکند.
وی گفت: راهکار اساسی پیش پای سیاستگذار ایجاد توکن طلا تحت نظارت بانک مرکزی، مشابه تترگلد یا گلپکس در دنیا است.
این تحلیلگر مالی اظهار داشت: انتشار توکن طلا میتواند جریان ورود پول به پلتفرمها را شفاف کند و در مقابل هر ورودی پول، طلا در بانک بلوکه شود. این توکنها در صرافیهای مختلف قابل معامله خواهد بود و از این طریق دسترسی مردم به طلای فیزیکی محدود و مدیریتشده میشود.
او هشدار داد: مردم باید بدانند که آسانترین مسیر، الزاماً بهترین مسیر نیست. ممکن است، تجربه تلخ مؤسسات مالی تکرار شود و فشار ناشی از ناآگاهی یا ریسکپذیری برخی افراد، دوباره بر دوش دولت و مردم بیفتد.
هیجان طلا و ضرورت احتیاط
افزایش قیمت طلا، اشتیاق مردم برای حفظ ارزش دارایی را قابل درک کرده است؛ اما این اشتیاق نباید چشمها را بر ریسکهای پنهان ببندد. پلتفرمهایی که ورود پول را ساده و خروج آن را دشوار میکنند، حتی اگر امروز فعال و پرمخاطب باشند، میتوانند فردا به چالش جدی برای سرمایهگذاران تبدیل شوند.
در بازاری که طلا میدرخشد، آنچه بیش از همه اهمیت دارد نه صرفاً قیمت، بلکه مالکیت واقعی، شفافیت و نقدشوندگی است؛ سه مؤلفهای که بدون آنها، امنترین دارایی هم میتواند به پرریسکترین انتخاب بدل شود.