صنعت ۱۸۰ میلیاردی در گروی دود؛ چگونه مازوت‌سوزی کمر کشتیرانی و نفت را شکست؟
صنعت عظیم کشتیرانی و نفت، بازویی اقتصادی با ارزش اسمی ۱۸۰ میلیارد دلار، اکنون در هاله‌ای از دود گرفتار شده است و وقتی وزارت نفت مجبور می‌شود به جای صادرات گاز یا استفاده بهینه از محصولات نفتی، به اجبار نیروگاه‌ها را با مازوت سمی تغذیه کند، تنها دود حاصل نمی‌شود؛ بلکه درآمدزایی و ارزش بالقوه این بخش حیاتی اقتصادی به صفر میل میکند!
صنعت مالی ـ حسین بوذری؛ بررسی آمارهای مصرف در شهریور ماه اخیر که از رشد ۴۵ درصدی در مصرف مازوت حکایت دارد، نشان‌دهنده انحراف قابل ملاحظه از رویه‌های اعلام‌شده و انکار ضرورت حذف این فرآورده سوختی سمی است.
این امر، سؤالات اساسی را در مورد اثربخشی مدل‌های قیمت‌گذاری انرژی و هزینه‌ی واقعی تحمیل‌شده بر اقتصاد ملی در پی دارد.
عدم توجه به آلودگی‌ها و اکسیدهای نیتروژن نه‌تنها بر کیفیت هوا در کلان‌شهرها تأثیر می‌گذارد، بلکه سلامت شهروندان را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد و بار سنگینی بر سیستم بهداشت و درمان کشور اضافه میکند.
از منظر استراتژیک، اتکا به سوخت‌هایی با ارزش حرارتی پایین‌تر و آلایندگی بالاتر، نشان‌دهنده یک رویکرد واکنشی در مدیریت انرژی است تا یک برنامه‌ریزی پیشگیرانه. این رویکرد، ظرفیت کشور برای تبدیل شدن به یک صادرکننده مهم انرژی پاک را در بلندمدت تضعیف میکند.
در تحلیل اقتصادی، صرفاً تمرکز بر هزینه مستقیم تأمین سوخت کافی نیست و لازم است هزینه فرصت ناشی از این انتخاب استراتژیک مورد ارزیابی قرار گیرد. هزینه فرصت در اینجا دو وجه اصلی دارد:
۱. فرصت از دست رفته فروش گاز: عدم بهره‌گیری کامل از ظرفیت فروش گاز طبیعی در بازارهای بین‌المللی (با قیمت‌هایی که به مراتب بالاتر از نرخ‌های داخلی هستند) به دلیل مصرف داخلی مازاد در نیروگاه‌ها، یک خسارت بزرگ درآمدزایی است.
۲. هزینه‌های جانبی آلودگی: این هزینه‌ها شامل خسارات وارده به زیرساخت‌ها و منابع طبیعی (نظیر هزینه‌های مستقیم آلودگی در مقیاس نیروگاه تبریز که بالغ بر ۵۴۰ میلیون دلار در سال تخمین زده می‌شود) است که باید در محاسبات لحاظ شود.
همچنین صنعت بانکداری کشور، با ارزش اسمی تقریبی ۱۸۰ میلیارد دلار، به عنوان یک بخش حیاتی اقتصاد، در معرض تهدیدات غیرمستقیم ناشی از افت بهره‌وری و سلامت نیروی کار به دلیل آلودگی هوا قرار می‌گیرد و کاهش سلامت عمومی مستقیماً به کاهش ساعات کار مفید و افزایش غیبت‌ها منجر می‌شود که بازتابی منفی بر تولید ناخالص داخلی (GDP) خواهد داشت.
همچنین، قیمت جهانی گوگرد (نشان‌دهنده ارزش‌گذاری جهانی این آلاینده) در حدود ۶۴۰ دلار است که خود معیاری برای سنجش ارزش‌گذاری‌های داخلی محسوب می‌شود. در واقع، هر تُن گوگردی که از طریق مازوت در اتمسفر آزاد می‌شود، ارزش اقتصادی بالقوه‌ای را از دست داده و در عین حال هزینه محیط زیستی ایجاد میکند.
راهکار خروج از این دور باطل، مستلزم یک تغییر پارادایم در ساختار تولید انرژی است. استراتژی میان‌مدت و بلندمدت باید بر توسعه سریع ظرفیت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، خصوصاً مزارع بادی، متمرکز شود تا بتواند به صورت مستقیم جایگزین نیروگاه‌های حرارتی آلاینده گردد. این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری هم‌تراز با ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های حرارتی فعلی است، با این تفاوت که هزینه عملیاتی و زیست‌محیطی انرژی‌های پاک نزدیک به صفر است.
خبرنگار سرویس اقتصادی صنعت مالی در آستانه آغاز فصل سرما و خطرات مازوت‌سوزی و افزایش شاخص دی‌اکسید گوگرد و در نتیجه راهکارهای عبور از این شرایط گفت‌‌وگویی را با امیر میثم نیکفر کارشناس اقتصاد انرژی و کارشناس حوزه نفت و پتروشیمی ترتیب داده است.
گپ و گفت صنعت مالی با نیکفر در پی می‌آید:
چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی و راهکارهای انرژی
صنعت مالی: با آغاز فصل سرما، نگرانی‌ها درخصوص افزایش شاخص دی‌اکسید گوگرد و بازگشت مجدد مازوت‌سوزی جان تازه‌ای گرفته است. ارزیابی جنابعالی از این وضعیت چیست و راهکاری که برای عبور کشور از این شرایط پیشنهاد می‌دهید کدام است؟ همچنین، این مسئله تا چه افق زمانی می‌تواند کشور را برای دستیابی به استقلال انرژی با چالش مواجه سازد؟
نیکفر: متأسفانه بسیاری از افراد تصور می‌کنند که عمده ضرر این وضعیت، تنها متوجه محیط زیست است، در حالی که واقعیت امر این است که یک فاجعه بسیار بزرگ‌تر در حال وقوع است و آن اینکه وزارت نفت مازت را تُنی 2 دلار به نیروگاه‌ها تحویل می‌دهد، درحالی که قیمت جهانی سوخت مازوت(مازوت کم‌سولفور) که آلایندگی کمتری دارد ۶۴۰ دلار است.
برای نیروگاه تبریز که تقریباً سالانه یک‌میلیون تُن مازوت تحویل می‌گیرد هزینه‌ای بالغ بر ۵۴۰ میلیون دلار در سال تنها برای تأمین سوخت مورد نیاز است که می‌توانیم آن را به بازار جهانی بفروشیم و یک صنعت بسیار مهمی مانند صنعت کشتری‌رانی و صنعت نفت که که ارزش آن بالغ بر سالانه ۱۸۰ میلیارد دلار است، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان سوخت کشتی (مازوت)، متأسفانه در این حوزه متضرر شده و درآمد آن صفر است و این امر ضربه‌ای به صنعت نفت کشور و درآمدزایی آن وارد کرده است.
مورد دوم این است که عنوان می‌شود توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند مزارع بادی یا نیروگاه‌های خورشیدی (که اشاره کردید) هزینه بالایی دارد، در ایران یا از انرژی اتمی یا مزارع بادی یا نیروگاه‌های خورشیدی استقفاده می‌شود.
درست است که هزینه و سرمایه‌گذاری اولیه مزارع و نیروگاه‌های خورشیدی بالاتر از نیروگاه‌های حرارتی است، اما هزینه تعمیر و نگهداری که در طول سال انجام می‌دهیم.
همان‌طور که عرض کردم، برای یک نیروگاه ۸۰۰ مگاواتی مانند نیروگاه تبریز، هزینه سالانه ۵۴۸ میلیون دلار است. ما سالانه حدود ۱۲ میلیارد دلار گاز به نیروگاه‌ها می‌فروشیم که با این میزان هزینه، به راحتی می‌توان برق مورد نیاز را از کشورهایی مانند ترکمنستان خریداری کرد. این مسئله، چالش انرژی را روز به روز وخیم‌تر می‌سازد.
صنعت مالی: در دوره‌ای مسئولان ارشد دولت چهاردهم استفاده از سوخت مازوت و تولید این ماده را نوعی «استفاده سم» تلقی می‌کردند، اما در حال حاضر، با توجه به افزایش شدید مصرف مازوت، متأسفانه دولت‌مردان سکوت اختیار کرده‌اند. ما شاهد افزایش ۴۵ درصدی مصرف مازوت در شهریور ماه بوده‌ایم. از منظر تخصصی، دلیل خطرناک بودن مازوت چیست؟
نیکفر: متخصصین حوزه محیط زیست باید در این زمینه پاسخ دقیق‌تری ارائه دهند که مازوت سم است یا خیر، اما براساس تجربه و تخصص بنده، آنچه در مازوت خطرناک است، تولید آلایندگی بسیار زیاد است، اگرچه سطح گوگرد آن ممکن است کم باشد، اما واقعیت امر این است که تنها دغدغه محیط زیست تنها برای نسل ارشد نمی‌تواند مطرح باشد، بلکه می‌تواند تبعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … داشته باشد و حدود ۸۰ درصد نیروگاه‌های ما نیروگاه‌های حرارتی هستند، یعنی وابسته به سوخت (گاز یا مازوت).
درحال حاضر مازوت‌هایی زیر 5ppm تولید می‌شود که آلایندگی پایین‌تری دارد و
صنعت مالی: چند درصد از برقی که ما از نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌کنیم با گاز است؟
نیکفر: برخی نیروگاه‌ها تنها با مازوت کار می‌کنند و دو راهکار دارد؛ یا اینکه نیروگاه‌ها را تسریع کنیم یا 80 درصد برقی که از نیروگاه‌ها تولید می‌کنیم از دست بدهیم یا اینکه راهی جز سوزاندن مازوت یا گاز نداریم و راهکار این نیست که فردی ادعا کند جلوی مازوت‌سوزی را می‌گیرد و جلوی مازوت‌سوزی را گرفتن یعنی جلوی برق را گرفتن.
متأسفانه ما گاز نداریم و جلوی تولید برق با گاز گرفته شده و این موضوع یک راهکار بلندمدت و میان‌مدت را ایجاب میکند و ما باید به سمت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنیم تا بتوانیم به تدریج نیروگاه‌های حرارتی را که از مازوت استفاده می‌کنند، از چرخه حذف کنیم، مگر اینکه نیروگاه را کلاً برچینیم و باید به اندازه ظرفیت نیروگاه قدیمی، یک نیروگاه جدید بسازیم که دیگر نیازی به سوخت فسیلی نداشته باشد و مبتنی بر انرژی تجدیدپذیر باشد.
خطر باران اسیدی چگونه سر برمی‌آورد؟
صنعت مالی: یکی از تأثیرات مهم و ملموس ورود آلاینده‌ها به محیط زیست که اکنون شاهد آن هستیم، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کنار مصرف مازوت است و ما شاهد بروز پدیده بسیار خطرناک باران اسیدی و همچنین حل شدن فلزات سنگین در خاک هستیم.
نیکفر: بله، باران اسیدی به دلیل گوگرد موجود در مازوت است و ترکیب شدن آن با هوا و آب منجر به اسید سولفوریک می‌شود که باران اسیدی نام دارد و این فلزات سنگین در خاک منجر به فرسایش خاک می‌شود.
صنعت مالی: باران اسیدی ناشی از مصرف مازوت است؟
نیکفر: چندین پالایشگاه در ایران در حال تولید مازوت کم‌سولفور هستند، یعنی مازوت کم‌سولفور (Low Sulfur Fuel Oil) کمتر از 5ppm را به سمت استان مرکزی و شهر اراک برده‌اند تا کارهایی انجام دهند که آلایندگی ناشی از تولید مازوت کم شود.
چندین پالایشگاه در ایران در حال تولید مازوت کم‌سولفور هستند، یعنی مازوت کم‌سولفور (Low Sulfur Fuel Oil) کمتر از 5ppm را به سمت استان مرکزی و شهر اراک برده‌اند تا کارهایی انجام دهند که آلایندگی ناشی از تولید مازوت کم شود.
تولید مازوت کم‌سولفور خطرات کمتری دارد و دولتی‌ها باید به نیروگاه‌ها مازوت کم‌سولفور بدهند.
صنعت مالی: استفاده از مازوت کم‌سولفور در استان مرکزی و برخی دیگر از استان‌ها رواج دارد.
نیکفر: بله. اکنون در بسیاری از استان‌ها عملیاتی شده است، به‌خصوص استان مرکزی و در حقیقت در حال انتقال آن به استان‌های دیگر هستند تا از این طریق بتوانند کاهش آلایندگی و در نهایت آسیب به محیط زیست را کاهش دهند.
صنعت مالی: راهکار کوتاه‌مدت برای مقابله با معضل مازوت چیست؟
نیکفر: راهکار کوتاه‌مدت این موضوع می‌تواند این باشد که نیروگاه‌ها همان مازوت کم‌سولفور را تولید کنند، البته تولید کشور برای همه کفایت نمی‌کند. شروع این کار صحیح است، به‌خصوص در کشور ما که مازوت کمتری تولید می‌شود! در حالی که باید مازوت بیشتری تولید کنیم و مازوت کم‌سولفور قیمت جهانی بالاتری دارد، به‌طوری که قیمت مازوت کم‌سولفور دو برابر قیمت مازوت معمولی است و در نتیجه زیان فراوانی به پالایشگاه‌ها وارد میکند.
پالایشگاهی که مازوت تولید میکند که قیمت جهانی ۶۴۰ دلاری دارد، مجبور است آن را با قیمت 2 دلار به نیروگاه‌ها به قیمت بسیار پایین‌تر بفروشد که این امر ضربه اقتصادی سنگینی به مجموعه صنعت نفت وارد میکند.
بنابراین این توازن را باید مسئولان برقرار کنند تا هم اقتصاد صنایع نفت و هم ملاحظات محیط زیست، برنامه کوتاه‌مدت و برنامه بلندمدت حفظ شود.
صنعت مالی: از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید از شما سپاسگزارم.
نیکفر: من هم از شما و رسانه صنعت مالی ممنونم.