بلاکچین چیست و چگونه کار می‌کند؟

به گزارش صنعت مالی، بلاکچین یک فناوری نوآورانه است که به شکلی ساده، یک دفتر کل دیجیتال، غیرمتمرکز و توزیع شده برای ثبت اطلاعات و تراکنش‌ها است. این فناوری برای اولین بار با معرفی بیت‌کوین در سال 2008 معروف شد، اما امروزه کاربردهای آن فراتر از ارزهای دیجیتال رفته و در زمینه‌هایی مانند زنجیره تأمین، قراردادهای هوشمند و حتی رای‌گیری آنلاین به کار می‌رود.

تعریف بلاکچین

بلاکچین (Blockchain) از دو کلمه «بلوک» و «زنجیره» تشکیل شده است. به زبان ساده، بلاکچین سیستمی است که اطلاعات را در قالب «بلوک‌های» جداگانه ذخیره می‌کند. هر بلوک حاوی مجموعه‌ای از داده‌هاست و به بلوک قبلی خود متصل می‌شود و به این ترتیب یک «زنجیره» از بلوک‌ها شکل می‌گیرد.

یکی از ویژگی‌های مهم بلاکچین، امنیت بالای آن است. اطلاعات موجود در هر بلوک از طریق تکنیک‌های رمزنگاری محافظت می‌شوند و تغییر دادن یا حذف آن‌ها تقریباً غیرممکن است، مگر اینکه بتوان تمام بلوک‌های بعدی را نیز تغییر داد که این امر به دلیل ساختار غیرمتمرکز سیستم، بسیار دشوار است.

نحوه عملکرد بلاکچین

برای درک بهتر عملکرد بلاکچین، مثالی را در نظر بگیریم:

فرض کنید امیر می‌خواهد مقداری پول به سارا بفرستد. برای انجام این کار با استفاده از بلاکچین، مراحل زیر طی می‌شود:

1. شروع تراکنش: امیر تراکنش خود را به شبکه اعلام می‌کند و اطلاعاتی مانند مبلغ و آدرس مقصد (آدرس کیف پول سارا) را ارسال می‌کند.
2. پخش تراکنش: اطلاعات تراکنش به تمام اعضای شبکه که به آن‌ها «نود» (Node) گفته می‌شود، ارسال می‌شود.
3. اعتبارسنجی تراکنش: نودها تراکنش را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند که امیر موجودی کافی برای ارسال پول به سارا دارد و تراکنش او معتبر است.
4. افزودن تراکنش به بلوک: بعد از تأیید تراکنش، آن را در بلوک جدیدی ثبت می‌کنند. این بلوک شامل اطلاعات تراکنش‌های دیگری هم که در همان بازه زمانی انجام شده‌اند می‌شود.
5. اتصال بلوک به زنجیره: بلوک جدید به انتهای زنجیره اضافه می‌شود و تمام نودهای شبکه به‌روزرسانی می‌شوند تا از این تراکنش اطلاع داشته باشند.
6. تکمیل تراکنش: پس از افزودن بلوک به زنجیره، پول از کیف پول امیر به کیف پول سارا منتقل می‌شود.

در این فرآیند هیچ سازمان مرکزی (مثل بانک) برای تأیید تراکنش وجود ندارد. کل سیستم غیرمتمرکز است و همه اعضای شبکه می‌توانند اعتبار تراکنش‌ها را بررسی کنند.

ویژگی‌های کلیدی بلاکچین

• غیرمتمرکز بودن: برخلاف سیستم‌های سنتی مانند بانک‌ها که به نهاد مرکزی متکی هستند، در بلاکچین هیچ نهادی کنترل کامل ندارد. همه اعضای شبکه به شکل مشترک بر صحت اطلاعات نظارت می‌کنند.

• شفافیت: هر تراکنش در بلاکچین برای تمام اعضای شبکه قابل مشاهده است. البته، هویت افراد پشت تراکنش‌ها به‌صورت ناشناس باقی می‌ماند.

• امنیت بالا: اطلاعات در بلاکچین به‌وسیله الگوریتم‌های پیچیده رمزنگاری می‌شوند و تغییر دادن آن‌ها به دلیل اتصال هر بلوک به بلوک قبلی، بسیار سخت است.

• مقاومت در برابر تقلب: برای تغییر یک تراکنش در بلاکچین، باید تمام بلوک‌های بعدی آن نیز تغییر کنند، که انجام این کار به دلیل توزیع‌شده بودن شبکه تقریباً غیرممکن است.

کاربردهای بلاکچین

بلاکچین پتانسیل‌های زیادی دارد و در صنایع مختلف کاربرد دارد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

1. ارزهای دیجیتال: بیت‌کوین، اتریوم و دیگر ارزهای دیجیتال با استفاده از فناوری بلاکچین ساخته شده‌اند. این ارزها امکان تراکنش‌های مستقیم و بدون واسطه را فراهم می‌کنند.

2. قراردادهای هوشمند: قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) به کمک بلاکچین امکان‌پذیر شده‌اند. این قراردادها به صورت خودکار اجرا می‌شوند و نیازی به واسطه‌های حقوقی ندارند. به عنوان مثال، می‌توان قراردادی برای اجاره خانه ایجاد کرد که به‌صورت خودکار، پس از پرداخت اجاره‌بها، کلید دیجیتال خانه را به مستأجر ارسال کند.

3. مدیریت زنجیره تأمین: یکی از مشکلات بزرگ در زنجیره تأمین، پیگیری و کنترل کالاها از تولید تا مصرف است. با استفاده از بلاکچین، می‌توان به‌صورت دقیق و شفاف مسیر هر کالا را ردیابی کرد. به‌عنوان مثال، شرکتی مثل «فردا پلاس» می‌تواند از بلاکچین برای پیگیری قطعات یدکی خودروهای خود از کارخانه تا نمایندگی استفاده کند.

4. خدمات مالی: بانک‌ها و مؤسسات مالی می‌توانند از بلاکچین برای تسهیل تراکنش‌ها و کاهش هزینه‌های نقل‌وانتقال پول استفاده کنند. همچنین، اعطای وام‌های دیجیتال بدون نیاز به بررسی‌های دستی امکان‌پذیر می‌شود.

مثال واقعی از بلاکچین

فرض کنید «شرکت آریا» که در زمینه تولید مواد غذایی فعالیت می‌کند، می‌خواهد مطمئن شود که تمامی مراحل تولید و توزیع محصولاتش به دقت و با شفافیت انجام می‌شود. با استفاده از بلاکچین، شرکت می‌تواند هر مرحله از تولید را از زمان تهیه مواد اولیه تا زمان رسیدن محصول به فروشگاه‌ها ثبت و ردیابی کند.

به‌عنوان مثال، هر بسته مواد غذایی به یک کد منحصر به فرد (مانند QR Code) متصل است که اطلاعاتی مثل زمان تولید، محل تولید، تاریخ انقضا و وضعیت توزیع را در خود ذخیره دارد. هر فردی که این بسته را در فروشگاه می‌بیند، می‌تواند با اسکن کردن کد، به تمام این اطلاعات دسترسی داشته باشد. این کار نه تنها به افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از هرگونه تقلب یا تخلف در طول زنجیره جلوگیری کند.