نرخ واقعی ارز وجود ندارد؛ قیمت دست بانک مرکزی است

آلبرت بغزیان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با صنعت مالی، درباره سازوکار تعیین نرخ ارز و وضعیت کنونی بازار ارز ایران اظهار کرد: فرمول خاصی برای نرخ دلار وجود ندارد؛ زمانی این نرخ مبتنی بر قراردادهایی بین‌المللی و بر پایه طلا بود، به‌گونه‌ای که دلار بر مبنای مقدار مشخصی طلا تعریف می‌شد. در ایران هم زمانی گفته می‌شد هر ریال معادل یک‌هزارم گرم طلا است.

وی افزود: اما با گسترش تجارت خارجی کشورها و ناترازی‌های تجاری، برخی کشورها عامدانه ارزش پول ملی خود را کاهش دادند تا صادرات‌شان افزایش یابد و واردات کاهش پیدا کند؛ زیرا با کاهش ارزش پول ملی، صادرات سودآورتر می‌شود.

بانک مرکزی از همه بازارها خبر دارد

بغزیان با اشاره به تاریخچه نرخ دلار در ایران گفت: نرخ دلار در دوره‌ای حدود ۷۰ ریال بود، اما بعد از انقلاب و با بروز تحریم‌ها، دولت‌ها وارد بازار شدند و نرخ‌های چندگانه شکل گرفت. امروز هم چیزی به نام بازار آزاد مطرح می‌شود، اما واقعاً نمی‌دانیم بازار آزاد در ایران یعنی چه. نرخ‌ها گاه از بازارهایی مانند هرات، سلیمانیه یا امارات گرفته می‌شود و بانک مرکزی به‌خوبی از این روندها اطلاع دارد.

وی ادامه داد: گاهی دلار بدون هیچ اتفاق اقتصادی خاصی ناگهان بالا می‌رود یا پایین می‌آید. نه صادرات افزایش یافته، نه تحریم‌ها برداشته شده و نه سرمایه‌گذاری خاصی صورت گرفته، اما دلار مثلاً از ۸۰ هزار تومان به زیر ۷۰ هزار تومان سقوط می‌کند. این نشان می‌دهد که خواست بانک مرکزی است که دلار بالا یا پایین می‌رود.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: بازاری که تحت‌تأثیر عرضه و تقاضا باشد، با تلنگری این‌طور واکنش نشان نمی‌دهد. الان قیمت‌ها بیشتر روی تابلوها نوشته می‌شود؛ تابلوهایی که به طلافروشان اعلام می‌شود و از دل آن نرخ طلا، نرخ درهم، و حتی تتر به دست می‌آید. درحالی‌که اساساً هیچ تقاضای حقیقی قابل مشاهده‌ای در این بازارها نیست.

بغزیان با بیان اینکه قیمت تتر نیز تابع عرضه و تقاضای واقعی نیست، اظهار کرد: من به این نتیجه رسیده‌ام که این نرخ‌ها را بانک مرکزی مدیریت می‌کند. اتفاقی در سیاست خارجی ما نیفتاده، اما دلار بالا می‌رود یا پایین می‌آید. حتی در شرایط تحریم، قیمت‌ها در تعطیلات تغییر می‌کند و این نشان می‌دهد که بازار با اصول اقتصادی اداره نمی‌شود.

اصلاً چرا باید کالاهای اساسی گران شوند

وی با انتقاد از تأثیر نرخ ارز بر زندگی مردم گفت: مگر واردات ما با نرخ ارز دولتی نیست؟ پس چرا میوه و کالای اساسی گران می‌شود؟ این نشان می‌دهد که ما ساختار قیمت‌گذاری را به‌گونه‌ای چیده‌ایم که تولیدکننده یا صادرکننده از آن نفع ببرد، نه مردم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران همچنین درباره مفهوم نرخ ارز واقعی گفت: اصطلاح نرخ ارز واقعی غلط است. نمی‌توان برای نرخ ارز، مقدار نرمالی تعیین کرد. نرخ ارز تابع وضعیت اقتصادی، تولید ملی و تراز تجاری کشورهاست. ممکن است کشوری مثل چین عمداً پول ملی خود را تضعیف کند تا صادراتش افزایش یابد اما ما نمی‌توانیم چنین کاری کنیم، چون واردات زیادی داریم و این باعث گرانی کالاهای اساسی و کوچک شدن سفره مردم می‌شود.

بغزیان در پایان گفت: برخی معتقدند باید نرخ ارز را شناور کنیم و مثلاً بگذاریم دلار به ۲۰۰ هزار تومان برسد تا صادرات بالا رود، اما فراموش می‌کنند که واردات و معیشت مردم چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد. بنابراین، تعیین نرخ ارز باید با نگاه جامع و مبتنی بر واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی کشور باشد.

بیشتر بخوانید

• احتمال نصف شدن رشد اقتصادی در سال جاری نسبت به 1403