معدن بوکسیت سفیدکمر از جمله معادنی است که سابقه فعالیت طولانی دارد و فعالیتهای معدنکاری سنتی در آن به دهه شصت برمیگردد. در سال ۱۳۷۰ شرکت کانسار روب بهصورت منظم عملیات اکتشافی را در این محدوده آغاز کرد و پس از پایان این عملیات، استخراج از معدن در سال ۱۳۷۱ توسط همین شرکت شروع شد.
به گزارش صنعت مالی، شرکت کانسار روب فعالیت خود را تا سال ۱۳۸۵ ادامه داد. از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۴ فعالیت در این معدن متوقف بود. در نهایت، در سال ۱۳۹۴ شرکت سوژمیران معدن سفیدکمر را خریداری کرد و در سال ۱۴۰۰ با هدف افزایش ذخیره معدن، اقدام به دریافت اخذ مجوز اکتشاف حین بهرهبرداری و عملیات اکتشافی کرد.
پس از تکمیل این عملیات، در اسفند ۱۴۰۲ گواهی کشف به نام شرکت سوژمیران صادر شد.
معدن بوکسیت سفیدکمر در استان تهران، شهرستان فیروزکوه، بخش مرکزی، دهستان حبلرود، روستای امینآباد و در کیلومتر ۳ جاده فرعی سیمیندشت – روستای هریاج قرار دارد.
مهمترین راه دسترسی به معدن، جاده دماوند – امینآباد است، از روستای امینآباد، جادهای آسفالته به سمت جنوب وجود دارد که پس از حدود ۵ کیلومتر، یک جاده خاکی از سمت راست از آن جدا میشود.
طول این جاده خاکی تا محدوده معدن حدود ۱۵ کیلومتر است. گستره مواد معدنی نیز در جنوب این جاده و در فاصلهای حدود ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر قرار دارد.
محدوده معدن دارای آبوهوای معتدل کوهستانی است؛ بهطوریکه تابستانها خنک و زمستانها بسیار سرد دارد. با توجه به پوشش گیاهی منطقه، مشخص است که میزان بارشها در این ناحیه زیاد است. وزش باد در منطقه معمولاً از سمت شمال به سمت جنوب معدن است و با وزش این باد، هوا بهشدت خنک میشود.
مشخصات پروانه بهرهبرداری معدن بوکسیت سفیدکمر به شرح زیر است:
شماره پروانه بهرهبرداری: ۵۷۹۹۵
تاریخ صدور: ۲۴/۰۹/۱۳۹۴
نام معدن: بوکسیت سفیدکمر
دارنده پروانه بهرهبرداری: شرکت سوژمیران
ماده معدنی: بوکسیت با عیار میانگین ۳۰ درصد و حداقل عیار ۱۵ درصد
ذخیره قطعی: ۱۳۰,۰۰۰ تن
ذخیره احتمالی: ۱۴۹,۰۰۰ تن
استخراج سالیانه: ۲۵,۰۰۰ تن
زمین شناسی عمومی
منطقه موردنظر از نظر زمینشناسی، بخشی از زون البرز محسوب میشود و در واقع در قسمت شرقی البرز قرار گرفتهاست.
رشتهکوههای البرز در بخشهای شرقی، مرکزی و غربی یک تاقدیس نسبتاً ساده را در حاشیه شمالی ایران تشکیل میدهند. حاشیه جنوبی این رشتهکوهها، هم از نظر ساختار زمینشناسی و هم از نظر چینهشناسی، شباهت زیادی به ایران مرکزی دارد؛ اما حاشیه شمالی البرز تفاوتهای چشمگیری با حاشیه جنوبی دارد.
با توجه به بررسیهای صورت گرفته سازندهای موجود در ناحیه معدن بوکسیت سفیدکمر از قدیم به جدید به شرح زیر است:
سازند الیکا: شامل آهکهای متورق، مارن و دولومیت است؛ در دریای کمعمق تشکیل شده و دو بخش دارد: بخش تحتانی مارنی و بخش فوقانی دولومیتی فاقد فسیل. در مرز این سازند با شمشک، لایههای بوکسیتی دیده میشود.
سازند شمشک: رخساره آواری دارد و از ماسهسنگ، شیل، سیلتاستون و رسوبات رسی تشکیل شده و گاهی لایههای زغالی نیز دارد. متعلق به تریاس پسین تا ژوراسیک میانی است.
تشکیلات دلیچای: حدود ۱۰۷ متر ضخامت دارد و از آهکهای مارنی و شیلهای مارنی با لایهبندی نازک تشکیل شده است. سن آن باژوسین تا کالووین است.
سازند لار: از ۲۵۰ تا ۳۵۰ متر آهک ضخیملایه خاکستری با رگههای چرتی تشکیل شده و سن آن اکسفوردین تا کیمریجین است.
این ناحیه به دلیل قرارگیری در زون البرز، تحت تأثیر فشارهای ناشی از حرکت صفحه ایران مرکزی به سوی اوراسیا قرار دارد؛ بنابراین چینخوردگیها و گسلهای متعددی در منطقه مشاهده میشود.
این محدوده تحت تأثیر گسل فیروزکوه و گسلهای محلی با روند شمالشرقی – جنوبغربی قرار داشته و بالاآمدگی و راندگی در محدوده معدنی بهوضوح قابل مشاهدهاست.
ناحیه بوکسیتدار کانسار سفیدکمر در نزدیکی هسته یک تاقدیس جناقی قرار گرفته و به همین دلیل میتوان پتانسیل این ماده معدنی را بهسمت شمالغرب و جنوبشرق پیگیری کرد. در بخش شمالی معدن بوکسیت سفیدکمر نیز سازند لار قابل مشاهده است.
بهطور کلی ذخایر بوکسیت را میتوان به دو دسته سیلیکاته و کربناته تقسیمبندی کرد. برای تعیین ژنز کانسارها و درک بهتر آنها، بوکسیت به زیرردههای دیگری نیز تقسیم میشود که عبارتاند از:
بوکسیت کربناته کارستی که شامل دو تیپ کانهزایی زیر است:
الف) بوکسیتهای جوان تیپ استوایی
ب) بوکسیتهای قدیمی تیپ مدیترانهای
بوکسیتهای غیرکارستی
الف) بوکسیت های تیپ ،لاترینی
ب) بوکسیتهای تیپ تیخوین
ج) بوکسیتهای تیپ تیمان قزاقستان
اغلب دانشمندان، بوکسیت ایران را در امتداد کمربند بوکسیتی ایران–هیمالیا و ادامه کمربند مدیترانهای میدانند.
این نوع کانهزایی بوکسیت، مربوط به مدل بوکسیت کارستی تیپ مدیترانهای است. ذخایر بوکسیت کارستی روی فرورفتگیهای ناشی از فرسایش سنگهای کربناته مانند آهک یا دولومیت که بهشدت کارستی شدهاند جای میگیرند. معمولاً بین این ذخایر و سنگ بستر آنها یک دگرشیبی وجود دارد.
با توجه به رفتارهای ژئوشیمیایی کانسنگ بوکسیت سفیدکمر و نحوه جایگیری آن در هسته تاقدیس جناقیِ چینخورده و کارستیشده دولومیتهای فوقانی سازند الیکا، میتوان نتیجه گرفت که ژنز این ماده معدنی از نوع بوکسیتهای کارستی قدیمی تیپ مدیترانهای است.
ماده معدنی بوکسیت سفیدکمر در مرز بین دو سازند الیکا و شمشک قرار دارد؛ بهطوریکه بالای دولومیتهای فوقانی سازند الیکا و در زیر بخش زیرین گروه شمشک جای گرفتهاست.
بر این اساس، سن ماده معدنی احتمالاً تریاس–ژوراسیک در نظر گرفته میشود.
گسلهای موجود در منطقه نقشی در نهشت ماده معدنی این کانسار ندارند، زیرا این گسلها پس از کانهزایی تشکیل شدهاند و از نظر سنی جوانتر از ماده معدنی هستند. عملکرد گسلها فقط باعث جابهجایی بوکسیت شده و بهصورت امتداد لغز با مؤلفههای معکوس و نرمال عمل کردهاند.
این جابهجایی در برخی نقاط باعث شده ماده معدنی روی واحدهای جوانتر مانند سازند شمشک قرار گیرد یا در سطح زمین رخنمون یابد.
طبق مطالعات انجامشده در محدوده بوکسیت سفیدکمر با روش اشعه ایکس، کانی بوهمیت بهعنوان کانی اصلی شناسایی شدهاست.
پس از آن، کوارتز با میزان بالای سیلیس و سپس کانیهای آهندار قرار دارند.
دیاسپور نیز بهعنوان کانی حاوی آلومینا حضور دارد؛ اما مقدار آن نسبت به کانیهای تیتاندار (آناتاز و روتیل) کمتر است.
در حفریات ترانشهها، وجود بوکسیتهای شیلیِ پرآهن یا رسهای کمآهن با آلومینای بالا مشاهده شده که معمولاً همراه با شیلهای الوان در طرفین زون کانهزایی قرار دارند.
جاده سازی حدود ۱۵ کیلومتر عملیات اکتشافی انجامشده شامل حفر ترانشههای اکتشافی به تعداد ۷ ترانشه با مجموع عملیات خاکبرداری بودهاست.
از این ترانشهها، ۵ ترانشه عمود بر روند کانیزایی و ۲ ترانشه در جهت روند ماده معدنی برداشت پروفیل زمینشناسی شدهاست.
همچنین حفر گمانههای اکتشافی به تعداد ۱۶ گمانه مغزهگیری با مجموع متراژ ۵۵۹ متر انجام گرفته است. از گمانهها تعداد ۶۷ نمونه و از ترانشهها تعداد ۲۲ نمونه مورد آنالیز قرار گرفتهاست.
تهیه نقشه توپوگرافی و زمینشناسی محدوده نیز به مقیاس ۱:۱۰۰۰ و در مجموع برای وسعتی حدود ۲ کیلومتر مربع انجام شدهاست.
بر اساس گزارش پایان عملیات اکتشافی و با توجه به حداقل عیار مورد نیاز کارخانجات سیمان (حدود ۳۰ درصد)، تنها بخشهای غربی معدن بوکسیت سفیدکمر از نظر اقتصادی قابل بهرهبرداری هستند.
مقدار ذخیره قابل استخراج این بخشها حدود ۲۰۰٬۰۰۰ تن برآورد شده است و امکان بهرهبرداری تا عمق تقریبی ۱۰ متر وجود دارد.
همچنین طبق گواهی کشف با تاریخ 27/12/1402 ذخیره قطعی: ۱۳۰٬۰۰۰ تن با عیار میانگین ۳۰ درصد و حد عیار ۱۵ درصد و ذخیره احتمالی: ۱۴۹٬۰۰۰ تن است.
بهرهبرداری از معدن به روش روباز و با استفاده از حفاری، انفجار و به صورت روباز پلکانی انجام میشود؛ در این روش، کانسار از طبقات فوقانی به پایین با مجموعهای از برشهای افقی با ضخامت یکسان که به آنها پله گفته میشود، استخراج میشود.
در معدن بوکسیت سفیدکمر، باطله و ماده معدنی پس از انفجار به وسیله بیل مکانیکی در کامیون بارگیری میشوند و در مواقع لزوم، از پیکور برای کندن و استخراج ماده معدنی نیز استفاده خواهد شد.
بهطور کلی، ابتدا حفاری انجام شده و پس از اخذ مجوز انفجار، آتشکاری بلوک حفاریشده انجام میگیرد.همچنین در صورت نیاز از بیل مکانیکی پیکوردار برای استخراج ماده معدنی استفاده خواهد شد.
به دلیل لایهای بودن ماده معدنی و شیب مشخص کانیزایی، باطله برداشتشده در کمر پایین انباشته میشود.
با توجه به نبود مدل بلوکی اکتشافی برای معدن بوکسیت سفیدکمر، از نقشه زمینشناسی که رخنمون ماده معدنی در ترانشهها بر روی آن مشخص شده، برای طراحی بهرهبرداری استفاده شدهاست.
بر اساس طراحی انجامشده و با توجه به گسترش رخنمون ماده معدنی با شیب حدود ۸۵ درجه، استخراج تا عمق تقریباً ۲۰ متری و با نسبت باطلهبرداری ۴ انجام میشود.
با توجه به هزینههای تمامشده و قیمت فروش هر تن بوکسیت، نسبت باطلهبرداری بیشتر از این مقدار از نظر اقتصادی توجیه ندارد؛ بنابراین استخراج تا عمق حدودی ۲۰ متر در بخشهای مختلف معدن با ایجاد پیت صورت میپذیرد.
تعیین ارزش معادن، که در واقع حق انتفاع از معدن میباشد، بر پایه درآمد حاصل از یک تن کانسنگ و نهایتاً سود عملیات بهرهبرداری محاسبه میشود.
تجزیه و تحلیل اقتصادی این معدن به عواملی مانند عیار و ذخیره ماده معدنی، میزان استخراج سالیانه، شرایط بهرهبرداری، مسائل زیستمحیطی و راندمان استحصال فلز در سیستم فرآوری بستگی دارد.
بررسیها نشان میدهد که ذخایر احتمالی، با توجه به اقدامات و مطالعات انجامشده و سطح اطلاعات موجود، با دقت حدود ۵۰ درصد قابل اطمینان خواهد بود.
در طراحی پیت استخراجی معدن، بهطور عمومی حدود ۵ درصد از ذخیره به عنوان افت استخراج در نظر گرفته شدهاست؛ بنابراین ذخیره قطعی بر حسب تن 130٬000 ذخیره احتمالی 74000 و جمع آن 204000 است.
با توجه به ظرفیت تولید و سهولت استخراج ماده معدنی در این معدن و با عنایت به امکان افزایش ۲۵ درصدی میزان استخراج طبق مقررات، ظرفیت تولید سالانه میتواند به ۳۱٬۲۵۰ تن در سال افزایش یابد.
با توجه به کیفیت بوکسیت معدن سفیدکمر بر اساس آنالیزهای انجامشده و همچنین فاصله نسبتاً کم معدن تا مراکز مصرف و با در نظر گرفتن ماهیت ماده معدنی و نزدیکی به کارخانجات سیمان، در صورت خالصسازی و رساندن عیار آن به حد مورد نیاز کارخانجات سیمان میتوان ارزش افزوده بیشتری در محصول تولیدی ایجاد کرد.
طبق اطلاعات شرکت سوژمیران و همچنین طرح بهرهبرداری مصوب سال ۱۴۰۳ معدن و با در نظر گرفتن گرید پایین ماده معدنی، قیمت فروش هر تن بوکسیت استخراجی معدن با توجه به ویژگیهای کیفی آن حدود ۴,۸۰۰,۰۰۰ ریال برآورد شدهاست.
از آنجا که هزینه تولید بوکسیت در واقع قیمت تمامشده کانسنگ در محل دپوی بوکسیت معدن سفیدکمر است، با انجام برآوردهای لازم، هزینه استخراج و حمل سالانه ماده معدنی با احتساب استهلاک، حقوق دولتی، مالیات و نسبت باطلهبرداری و با توجه به فاصله اندک معدن تا محل مصرف، طبق صورت مالی شرکت سوژمیران ۲,۹۰۰,۰۰۰ ریال برای هر تن است.