بررسی چالش های ایران در مسیر تحقق شهرهای هوشمند

به گزارش صنعت مالی، فناوری در خاورمیانه شاهد تحولی شتابان است، به‌ویژه با ظهور شهرهای هوشمند که به کانون رقابت اقتصادی و فناورانه کشورهای منطقه تبدیل شده‌اند. امارات متحده عربی، عربستان سعودی، قطر و دیگر بازیگران منطقه با سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌هایی مانند «نئوم»، «مصدر» و «داون‌تاون دوبی»، به دنبال تعریف دوباره‌ای از آینده شهری و جایگاه خود در نقشه فناوری جهان هستند. اما این رقابت تنها به زیرساخت‌های دیجیتال محدود نمی‌شود؛ جذب نخبگان، توسعه اکوسیستم‌های نوآوری و چالش‌های ژئوپلیتیک نیز از عوامل کلیدی در این میدان رقابتی هستند. در این میان، جایگاه ایران در این عرصه چیست؟ با وجود پتانسیل‌های علمی و نیروی انسانی متخصص، چرا ایران نتوانسته همگام با رقبای منطقه‌ای خود حرکت کند؟ و چه راهکارهای استراتژیکی می‌تواند این شکاف را کاهش دهد؟ برای تحلیل این موضوع، با حسین ممبینی، رئیس اندیشکده راهبردی فناوری‌های مالی و اقتصادی، به گفت‌وگو نشسته‌ایم. ایشان با بررسی چالش‌های پیش‌روی ایران و مقایسه آن با تجربیات موفق کشورهای همسایه، راهکارهای عملی برای همگامی با این تحولات را ارائه می‌دهند.

صنعت مالی: رقابت شهرهای هوشمند در خاورمیانه به سرعت در حال شدت گرفتن است. به‌عنوان رئیس اندیشکده راهبردی فناوری‌های مالی و اقتصادی، تحلیل شما از این رقابت چیست؟

ممبینی: این رقابت واقعاً به یک نقطه عطف رسیده است. کشورهای منطقه به‌ویژه امارات متحده عربی، عربستان سعودی، قطر، عمان و بحرین، به طور جدی به دنبال ایجاد شهرهای هوشمند هستند. هر یک از این کشورها سعی دارند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و جذب نخبگان، خود را به عنوان هاب فناوری و نوآوری منطقه‌ای مطرح کنند.

این رقابت اما از چند جهت چالش‌برانگیز است:
1. چالش راهبردی:
• هر یک از این کشورها برای تبدیل شدن به مرکز نوآوری منطقه‌ای تلاش می‌کنند. اما آیا واقعاً همه این شهرها می‌توانند به عنوان هاب‌های بین‌المللی رقابت کنند؟
• رقابت بین دوبی، ریاض، دوحه و مسقط برای تبدیل شدن به قطب‌های فناوری، نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر ژئوپلیتیکی نیز به رقابتی پیچیده تبدیل شده است.
2. چالش فناوری:
• اجرای پروژه‌های شهر هوشمند مانند نئوم در عربستان یا مصدر در امارات نیازمند زیرساخت‌های پیچیده‌ای است. آیا این کشورها واقعاً می‌توانند زیرساخت‌های لازم برای فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا (IoT)، هوش مصنوعی (AI) و شبکه‌های 5G را به درستی پیاده کنند؟
• در نئوم، طراحی شهری بدون خودرو با استفاده از سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند در کنار انرژی‌های تجدیدپذیر مطرح شده است. اما اجرای این برنامه‌ها نیازمند مدیریت منابع عظیم و پیش‌بینی دقیق است.
3. چالش نیروی انسانی:
• این کشورها برای توسعه شهرهای هوشمند نیاز به نیروی انسانی ماهر دارند. اما آیا مهاجرت نخبگان از دیگر کشورها می‌تواند به تنهایی این شکاف را پر کند؟
• پروژه‌هایی مانند ویزای طلایی دوبی یا برنامه‌های مشابه در قطر، عربستان و عمان، سعی دارند نخبگان بین‌المللی را جذب کنند. اما چالش این است که آیا محیط زیست اجتماعی این کشورها به اندازه کافی جذاب و پایدار است که نخبگان را حفظ کند؟

صنعت مالی: از دیدگاه شما، ایران در این رقابت در کجا قرار دارد و چه چالش‌های منحصربه‌فردی پیش روی خود دارد؟

ممبینی: ایران در زمینه توسعه شهرهای هوشمند از رقبای منطقه‌ای خود عقب‌تر است. این موضوع به چند دلیل اساسی برمی‌گردد:
1. چالش زیرساختی:
• در حالی که دوبی و ریاض به شبکه‌های 5G و سیستم‌های هوشمند مجهز شده‌اند، تهران و سایر شهرهای ایران هنوز با مشکلات زیرساختی مانند اینترنت ناپایدار و شبکه‌های ارتباطی ضعیف مواجه‌اند.
2. چالش سیاسی و حکمرانی:
• در کشورهای حاشیه خلیج فارس، پروژه‌های شهر هوشمند با حمایت مستقیم دولت‌ها و سرمایه‌گذاری کلان اجرا می‌شوند. اما در ایران، مشکلات بودجه‌ای، بوروکراسی پیچیده و عدم هماهنگی بین نهادها از بزرگترین موانع به شمار می‌آید.
3. چالش سرمایه انسانی:
• مهاجرت نخبگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه متخصصان فناوری و دیجیتال، یک نگرانی جدی است. در حالی که دوبی و ریاض به شدت از متخصصان بین‌المللی استقبال می‌کنند، ایران همچنان با مهاجرت مغزها دست و پنجه نرم می‌کند.
4. چالش فرهنگی و اجتماعی:
• توسعه شهر هوشمند تنها به فناوری وابسته نیست. پذیرش اجتماعی و فرهنگ دیجیتال نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. متأسفانه، در ایران، نگرانی‌های سیاسی و مقاومت اجتماعی در برابر تغییرات فناورانه چالش‌برانگیز است.

صنعت مالی: به نظر شما، ایران چه راهبردی باید اتخاذ کند تا در این رقابت عقب نماند؟

ممبینی: ایران می‌تواند با اتخاذ یک استراتژی بلندمدت و هوشمندانه در این رقابت جایگاه خود را بهبود بخشد:
1. ایجاد یک شهر هوشمند جدید در اطراف تهران:
• پیشنهاد می‌کنم ایران یک شهر کاملاً هوشمند در نزدیکی تهران ایجاد کند که به‌طور کامل مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته مانند بلاکچین، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا باشد.
• این شهر باید به‌عنوان هاب فناوری ایران طراحی شود که آکادمی‌های نوآوری، مراکز تحقیق و توسعه (R&D)، و پارک‌های فناوری در آن قرار گیرند.
2. جذب نخبگان داخلی و بین‌المللی:
• با اعطای اقامت دائم به متخصصان فناوری و ایجاد مشوق‌های مالی، می‌توان از مهاجرت نخبگان جلوگیری کرد.
• مدارس بین‌المللی، فضاهای فرهنگی مدرن و حمل‌ونقل هوشمند باید از اجزای کلیدی این شهر باشند تا جذابیت بیشتری برای نخبگان ایجاد کند.
3. سرمایه‌گذاری مشترک دولتی و خصوصی:
• تشکیل کنسرسیوم‌های فناوری با همکاری دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاران خصوصی می‌تواند بودجه لازم را فراهم کند.
4. پایداری محیط‌زیستی:
• استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و معماری هوشمند می‌تواند این شهر را به یک الگوی جهانی در مدیریت پایدار شهری تبدیل کند.