بازار خودرو دیگر برای دلالان جذاب نیست/ خودروسازها در حال باختن بازی‌اند

بازار خودرو در ایران طی ماه‌های اخیر با افت شدید تقاضا، کاهش تمایل به ثبت‌نام در طرح‌های پیش‌فروش و شکل‌گیری رکودی سنگین مواجه شده است. در حالی که قیمت برخی خودروها در بازار آزاد به ثبات یا حتی کاهش نسبی رسیده، خودروسازان بزرگ همچنان به دنبال افزایش قیمت‌ها و حفظ انحصار تولید هستند. در این شرایط، تحلیلگران معتقدند دیگر نه خرید خودرو سودی برای دلالان دارد، نه پیش‌فروش برای مردم جذابیتی دارد. در همین زمینه، صنعت مالی با عماد جعفری، کارشناس بازار خودرو، به گفت‌وگو نشسته تا ریشه‌های این تحولات را بررسی کند.

 کاهش جذابیت طرح‌های پیش‌فروش؛ دلالان دیگر سود نمی‌برند

جعفری در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به افت محسوس تقاضا در طرح‌های پیش‌فروش خودرو گفت: چند عامل باعث کاهش اختلاف قیمت میان کارخانه و بازار شده است. تا چند وقت پیش، در برخی خودروها اختلاف ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومانی بین قیمت کارخانه و بازار وجود داشت. همین موضوع، افراد بسیاری را که صرفاً نگاه دلالی یا سرمایه‌گذاری داشتند، وارد فرآیند ثبت‌نام می‌کرد.

وی ادامه داد: در آن مقطع، این اختلاف قیمت نوعی لاتاری برای مردم بود؛ یعنی اگر قرعه‌کشی به نامشان درمی‌آمد، با فروش خودرو تا ۳۰۰ یا ۴۰۰ میلیون تومان سود به دست می‌آوردند. اما امروز، نه خبری از آن فاصله قیمتی هست و نه بازار کشش قیمت‌های بالا را دارد.

وی با بیان اینکه بلاتکلیفی فضای اقتصادی و سیاسی کشور نیز به کاهش تقاضا دامن زده است، افزود: بخش زیادی از مردم در تصمیم‌گیری برای خرید خودرو دچار تردید شده‌اند. نمی‌دانند باید خودرو بخرند یا منتظر بمانند. از سوی دیگر، واردات خودرو نیز اثر روانی خودش را گذاشته و قیمت برخی خودروهای وارداتی، که پیش‌تر اقبال زیادی نداشتند، کاهش یافته است. همین مسئله باعث شده قیمت خودروهای داخلی هم تحت فشار قرار گیرد.

 ثبت‌نام ایران‌خودرو؛ از یک میلیون نفر به ۹۰ هزار نفر رسید

جعفری در تشریح آماری این وضعیت توضیح داد: در ایام نوروز، نزدیک به یک میلیون نفر در طرح فروش ایران‌خودرو شرکت کردند که از این میان تنها حدود ۲۰۰ هزار نفر مصرف‌کننده واقعی بودند. باقی افراد بیشتر به نیت سودآوری و فروش وارد شده بودند. اما در طرح پیش‌فروش اخیر ایران‌خودرو، فقط ۹۰ هزار نفر ثبت‌نام کردند. این افت معنادار نشان می‌دهد که بازار دیگر جذابیتی برای واسطه‌ها ندارد.

این کارشناس تأکید کرد: در حال حاضر دیگر آن سودهای قبلی حاصل نمی‌شود. حتی برای خودروهای مونتاژی مثل هایما ۷X، شاید در حالت تحویل فوری فقط ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان سود حاصل شود که آن هم نیازمند پرداخت دو میلیارد تومان پیش‌پرداخت است. در نتیجه سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول خود را در بازارهای دیگر نگه دارند.

مردم بین دنا صفر و سراتو کارکرده، دومی را انتخاب می‌کنند

جعفری درباره رفتار خریداران در بازار آزاد نیز گفت: وقتی قیمت پژو ۲۰۷ به یک میلیارد و ۱۰۰ یا ۲۰۰ میلیون تومان می‌رسد، خریدار با خودش فکر می‌کند که با همین پول می‌تواند سراتو مدل ۹۵ را بخرد؛ خودرویی اتوماتیک، با کیفیت بهتر، کم‌خرج‌تر و بسیار مطمئن‌تر از نظر فنی. بنابراین، طبیعی است که خریدار سراغ گزینه‌های مطمئن‌تر برود.

وی تأکید کرد: این مقایسه نشان می‌دهد که ارزش خرید خودروهای داخلی با این قیمت‌ها بسیار پایین آمده است. دیگر کسی حاضر نیست بابت خودرویی مثل رانا، شاهین یا دنا که ممکن است از روز اول به تعمیرگاه برود، بیش از یک میلیارد هزینه کند.

نبود رقابت؛ خودروهای چینی هم اجازه رقابت ندارند

این کارشناس بازار خودرو درباره رقابت در بازار توضیح داد: در ایران، خودروهای چینی که توسط شرکت‌هایی مانند مدیران‌خودرو، کرمان‌موتور یا بهمن‌موتور مونتاژ می‌شوند، اصلاً اجازه رقابت قیمتی با محصولات ایران‌خودرو و سایپا را ندارند. این یک اصل نانوشته است.

وی با ذکر مثالی گفت: خودروی جک J4 با آنکه در رده پایین‌تری نسبت به برخی خودروهای داخلی قرار دارد، به شکل غیرمنطقی گران‌تر عرضه می‌شود. خودروهای مونتاژی نباید از دنا یا ۲۰۷ گران‌تر باشند، اما هستند. دلیلش هم این است که دولت اجازه نمی‌دهد قیمت‌ها پایین‌تر باشد تا مبادا بازار انحصاری ایران‌خودرو به خطر بیفتد.

عماد جعفری

جعفری افزود: حتی اگر کسی بخواهد خودروی وارداتی یا کارکرده خارجی بخرد، در نهایت انتخابش منطقی‌تر از خرید محصولات قدیمی با فناوری ۳۰ تا ۴۰ سال قبل مثل پژو ۲۰۶ یا ۲۰۷ خواهد بود. این در حالی است که مثلاً آریزو ۵ مدل ۱۴۰۱ را می‌توان با قیمتی کمتر یا مساوی خرید.

ما صنعت خودرو نداریم، فقط وانمود می‌کنیم!

جعفری با انتقاد از وضعیت صنعت خودروی کشور تصریح کرد: ما فقط تظاهر به داشتن صنعت خودرو داریم. پیشرفتی نداشته‌ایم. هنوز نیسان جونیور، پیکان وانت یا محصولات مشابه با ظاهر متفاوت تولید می‌شود. هیچ‌کس در دنیا این خودروها را تولید نمی‌کند.

وی با اشاره به استانداردهای تحمیلی و غیرکاربردی گفت: به بهانه رعایت استانداردهای ۸۵گانه، دستکاری‌های بی‌ربطی در خودروها انجام می‌شود که باعث افزایش مصرف سوخت، ایرادهای فنی و خراب شدن موتور در مدت کوتاه می‌شود. یعنی نه تنها استانداردسازی واقعی نداریم، بلکه با این تغییرات کیفیت هم پایین‌تر می‌رود.

او افزود: قطعه‌سازی در کشور هم وضعیت مشابهی دارد. به‌جای اینکه قطعه‌ساز مستقل داشته باشیم، زنجیره‌ای بسته بین خودروساز و قطعه‌ساز شکل گرفته که انحصاری است. رقابت در آن معنا ندارد و کیفیت هم پایین مانده است.

پیش‌بینی آینده: اگر تولید کم شود، دوباره قیمت بالا می‌رود

جعفری در پاسخ به پرسشی درباره آینده قیمت خودرو گفت: اگر ایران‌خودرو و سایپا تولید را کاهش دهند، احتمال افزایش دوباره قیمت‌ها در بازار وجود دارد. این اتفاق سال ۱۳۹۷ هم افتاد. ابتدا گفتند خودرو ناقص است و نمی‌توان تحویل داد، ولی بعد از نظارت، تولید را به‌صورت تعمدی کاهش دادند تا قیمت بازار بالا برود.

وی تصریح کرد: همین حالا هم شاهد کاهش عرضه هستیم. اگر ادامه پیدا کند، با افزایش قیمت مواجه خواهیم شد، اما اگر واردات حتی در همین سطح محدود فعلی ادامه داشته باشد، دست خودروسازها برای بازی با قیمت‌ها بسته می‌شود.

 راه‌حل چیست؟ خصوصی‌سازی واقعی و رقابت آزاد

جعفری تأکید کرد: ننها راه اصلاح صنعت خودرو، واگذاری واقعی به بخش خصوصی است. دولت باید دست از قیمت‌گذاری و مالکیت بردارد. همزمان واردات خودرو آزاد شود و رقابت به‌صورت واقعی شکل بگیرد. آن زمان خودروساز مجبور می‌شود کیفیت را بالا ببرد.

وی افزود: الان می‌گویند داخلی‌سازی ۱۰۰ درصدی شده، اما به محض نوسان نرخ ارز، قیمت قطعه بالا می‌رود و خودروسازها تقاضای افزایش قیمت دارند. این یعنی یا دروغ می‌گویند، یا قطعه داخلی کیفیت ندارد.

او خاطرنشان کرد: در دنیا هیچ خودروسازی خودش همه قطعات را نمی‌سازد، اما با سازوکار رقابتی، کیفیت محصول نهایی حفظ می‌شود. در ایران، صنعت خودرو گرفتار انحصار، شعار و توهم پیشرفت است. تا وقتی این فضا تغییر نکند، وضع بهتر نخواهد شد.

جعفری در پایان تأکید کرد: بازار خودرو دیگر برای دلالان جذاب نیست. نه حاشیه سودی مانده، نه فرصت خاصی برای نوسان‌گیری. حتی با افزایش نرخ ارز، دیگر رشد قیمتی متناسبی در بازار نمی‌بینیم. در این شرایط، اگر دولت فکری نکند و فضا را باز نکند، رکود طولانی‌مدت در این بازار تثبیت خواهد شد.