رانت ارزی، انگیزه تولید بنزین را از پالایشگاهها گرفت
کارشناس اقتصادی گفت: سیاستهای غلط ارزی و قیمتگذاری طی سالهای گذشته ساختار انگیزشی پالایشگاهها را بهگونهای تغییر داده که تولید بنزین در حاشیه قرار گرفته و رانت محصولات ویژه بهعنوان گزینه اصلی آنها عمل کرده است.
محمدجواد توکلی، کارشناس اقتصادی، در گفتوگو با خبرنگار صنعت مالی، با اشاره به ابعاد افزایش قیمت بنزین اظهار کرد: برداشت عمومی این است که کمبود بنزین ناشی از رشد مصرف و فشار بر شبکه تامین است؛ اما واقعیت این است که ریشه مسئله در تغییر ساختار انگیزشی پالایشگاههاست؛ تغییری که از دل سیاستهای غلط ارزی و نحوه قیمتگذاری بر فرآوردههای نفتی بیرون آمده است.
وی توضیح داد: پس از آنکه دولت از سال ۱۳۸۶ محصولات پالایشی را دلاری کرد و نرخ ارز در سالهای بعد با جهشهای متعدد مواجه شد، رانت بزرگی در تولید و فروش فرآوردههای ویژه ایجاد شد.
این کارشناس اقتصادی گفت: این رانت موجب شد پالایشگاهها به جای توسعه خطوط تولید بنزین و افزایش کیفیت آن، منابع و سرمایهگذاریها را به سمت تولید محصولاتی سوق دهند که با نوسانات نرخ ارز سودهای بسیار بیشتری برایشان بههمراه دارد.
ضعف دولت در تنظیم بازار انرژی
توکلی افزود: وقتی سازوکار قیمتگذاری بهگونهای باشد که تولید یک محصول خاص سود چندبرابری نسبت به بنزین داشته باشد، طبیعی است که بنزین از اولویت خارج شده و تولیدکننده به سمت محصولات ویژه حرکت میکند. این دقیقاً همان نقطهای است که ضعف حکمرانی دولت در تنظیم بازار انرژی و بیتوجهی به ارتباط قیمتها با ساختار تولید، خودش را نشان میدهد.
این کارشناس اقتصادی با استناد به یک پژوهش معتبر ادامه داد: براساس مطالعه دکتر همتقلیزاده درباره پالایشگاه بندرعباس، از سال ۱۳۸۶ تاکنون نرخ رشد تولید بنزین تنها حدود ۲۲ درصد بوده است. در مقابل، تولید فرآوردههای ویژه در همین مدت رشدی حدود ۶۹۰ درصد داشته است! این اعداد نه تنها عجیب، بلکه نگرانکنندهاند و نشان میدهند سیاستهای غلط چطور میتوانند چرخه تولید را از هدف اصلی خود منحرف کنند.
وی تأکید کرد: در چنین شرایطی نباید توقع داشت که صرفاً با سرمایهگذاریهای پراکنده یا افزایش واردات مشکل بنزین حل شود. تا زمانی که نظام قیمتگذاری و ساختار رابطه دولت و پالایشگاهها اصلاح نشود، انگیزهها همچنان به سمت تولید محصولات ویژه خواهد بود و بنزین در اولویت نمیماند.
مسئله فقط کمبود بنزین نیست
توکلی تصریح کرد: مسئله فقط کمبود بنزین نیست؛ پیامدهای این سیاستها بر کل زنجیره انرژی اثر گذاشته است. از کاهش انگیزه نوسازی تجهیزات پالایشی و عقبماندگی در ارتقای استاندارد بنزین گرفته تا فشار بر بودجه برای واردات. عملاً دولت هزینههایی را پرداخت میکند که با ویراستاری یک سیاست ساده قابل اجتناب بود.
وی بازگشت به نظام «حقالعملکاری» را راهکار فوری و قابل اجرا عنوان کرد و گفت: اگر قیمتگذاری دلاری محصولات و نفت خام کنار گذاشته شود و رابطه دولت با پالایشگاهها دوباره بر پایه حقالعملکاری تنظیم شود، نهتنها انگیزهها به سمت تامین نیاز داخلی برمیگردد، بلکه زمینه توسعه بلندمدت نیز فراهم میشود.
توکلی گفت : این مدل به دولت اجازه میدهد بر کیفیت و کمیت تولید نظارت مؤثر داشته باشد و پالایشگاهها نیز در یک چارچوب شفاف و قابل پیشبینی فعالیت کنند.
این کارشناس اقتصادی در پایان تأکید کرد: تا زمانی که ساختارهای غلط انگیزشی اصلاح نشود، هرگونه سیاست مقطعی تنها مسکّن خواهد بود. اگر واقعاً میخواهیم از تکرار بحرانهایی مانند کمبود بنزین جلوگیری کنیم، باید به سراغ ریشههای اقتصادی و حکمرانی آن برویم؛ ریشههایی که سالهاست از آنها غفلت شده است.