عرضه مازاد ساختاری: معمای جدید اوپک در سایه تحریم‌ها
نفت تحریمی با تخفیف‌های چشمگیر، توازن بازاری که اوپک با زحمت ایجاد کرده بود را بر هم زده‌است و این «عرضه مازاد ساختاری» دقیقاً همان پاشنه آشیل است که اوپک را وادار می‌کند یا سقف قیمت را پایین بیاورد یا شاهد فرسایش نفوذ خود باشد.
به گزارش صنعت‌مالی، در حال حاضر وضعیت فعلی بازار نفت و فلزات گرانبها، تحت تأثیر سه عامل اصلی قرار دارد که شامل عوامل اقتصادی (مانند رشد یا رکود جهانی)، مسائل سیاسی و بین‌المللی و قوانین و سیاست‌های کنترلی بازار می‌شود.
اما سوال این است که اکنون چه اتفاقی در بازار نفت و فلزات گرانبها در حال رخ دادن است؟ و سرنوشت این بازارا به کجا می انجامد؟
برای پاسخ به این سوالات کافی است نگاهی به وضعیت عرضه و تقاضا در این بازارها داشته باشیم.
در حال حاضر عرضه از سوی منابع جدید و غیر رسمی (مانند نفت ایران و روسیه که تحت تحریم هستند) افزایش یافته و مقدار نفت موجود در بازار بیشتر شده است.
از سوی دیگر شاهد هستیم که از سوی کشورهای بزرگ مصرف کننده مانند امریکا تقاضا کم شده و سیاست های جدید در این کشورها بر استفاده از ذخایر نفت استراتژیک تاکید دارد تا آنها بتوانند قیمت نفت را پایین بیاورند.
در نتیجه این کار فشار بیشتری برای کاهش قیمت ایجاد شده و یک کشمکش برای کنترل قیمت در بازاربه وجود آمده‌است، اما این شرایط تولیدکنندگانی مانند کشورهای عضو اوپک را دچار دردسر کرده‌است.
به همین دلیل تولیدکنندگان نفت برای ثابت نگه‌داشتن قیمت در سطح مطلوب، با یک دوراهی سخت روبه‌رو هستند.
آنها اگر برای جبران کاهش قیمت، تولید خود را کم نکنند، ممکن است قیمت‌ها بیشتر سقوط کند و اگر تولید را کم کنند، ممکن است نفوذ و کنترل خود بر بازار از دست داد و آن را به بازیگران غیررسمی (که خارج از چارچوب اوپک عمل می‌کنند) واگذار کنند.
کارشناسان اقتصادی و بازار انرژی بر این باورند که برای پیش‌بینی قیمت (در شش ماه آینده)، باید دو موضوع مهم را سنجید: یک ریسک های سیاسی و دوم رشد اقتصاد جهانی.
این گروه عقیده دارند اگر در مناطق نفتی تنش‌های ایجاد شود، این موضوع می‌تواند به طور ناگهانی عرضه را مختل کرده و اگر اقتصاد جهانی به ویژه اقتصاد چین (به عنوان موتور محرک رشد) رونق بگیرد، تقاضا برای نفت افزایش و در نتیجه قیمت آن بالاتر می‌رود.
خبرنگار صنعت مالی با هدف بررسی اُفت قیمت نفت و فلزات گرانبها در ایران و جهان و پیش‌بینی 6 ماه آینده گفت‌وگویی را با امیر میثم نیکفر کارشناس اقتصاد انرژی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه نفت و پتروشیمی ترتیب داده است.
گپ و گفت صنعت مالی با نیکفر در پی می‌آید:
صنعت مالی: با توجه به افت اخیر قیمت نفت خام و فلزات گرانبها در بازارهای جهانی، تحلیل شما در باب مهم‌ترین عوامل مؤثر بر این کاهش چیست؟ همچنین، میزان ساختاری یا مقطعی بودن این عوامل کدام است و در نهایت چه گزینه‌هایی برای مدیریت شوک قیمتی در افق 6 ماهه آتی در نظر دارید؟
نیکفر: بررسی داده‌ها حاکی از آن است که تغییرات اخیر نیازمند رصد دقیق عوامل سیاسی بیش از صرفاً متغیرهای اقتصادی محض است؛ اگرچه تأثیر فصلی بر مصرف انرژی (افزایش در پاییز و کاهش در بهار و تابستان) و اتفاقات ژئوپولیتیک همواره پابرجاست، اما عوامل بنیادین پیچیده‌تر هستند.
معتقدم افت قیمت فعلی به طور عمده ناشی از تکمیل ذخایر استراتژیک نفت خام و بنزین در کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی، به‌خصوص ونزوئلا که گرفتار مسائلی شده، به‌عنوان بزرگ‌ترین دارنده مخزن نفت خام در جهان است.
همچنین ذخائر عمده نفت و گاز جهان با مصرف‌کنندگان عمده انرژی مانند آمریکا که بیشترین مصرف انرژی و بنزین را در جهان دارد و ذخائر انرژی این کشور به کمترین میزان در چند سال اخیر رسیده‌است.
دوباره تأکید می‌کنم که درگیری در ژئوپولیتیک و نظامی در آمریکای جنوبی می‌تواند عامل اصلی اُفت قیمت نفت فلزات گرانبها در ایران و جهان باشد و رسیدن ذخایر این کشور به بالاترین سطوح چند ساله، منجر به کاهش محسوس تقاضای خرید انرژی از بازار جهانی شده‌است.
این عامل می‌تواند کاهش قابل توجهی در تقاضای جهانی (تخمین زده می‌شود در حدود ۲۰ درصد یا معادل پنج میلیون بشکه در روز در حوزه نفت خام) را به دنبال داشته باشد که عدد سنگینی است.
به هر صورت این چشم‌اندازها متناقض است و این وضعیت، یک تضاد آشکار بین سیگنال‌های تحلیل تکنیکال (که معمولاً افزایش قیمت را پیش‌بینی می‌کند) و عوامل ژئوپلیتیک (نظیر تصمیم به پر کردن ذخایر استراتژیک) ایجاد کرده‌است.
صنعت مالی: با فرض پایداری این عرضه مازاد خارج از ساختار رسمی، چه تأثیر بلندمدت‌تری بر استراتژی‌های تنظیم بازار اوپک و سقف قیمتی قابل تحمل بازار در میان‌مدت متصور هستید؟
نیکفر: عامل مهم دیگری که قیمت نفت کاهش پیدا کرده‌است، در سمت عرضه است که ماهیت ساختاری دارد: ورود نفت خام به بازار از منابعی که خارج از ساختار تعهدات اوپک یا سازمان‌های ناظر عمل می‌کنند و دو تا سه کشور هستند که وارد تحریم‌های جهانی شده‌اند و می‌تواند نفت خام خود را خارج از مسئولیتی که در اوپک و سازمان‌های موازی با اوپک دارند خارج از تعهدات تولید کنند و به فروش برسانند.
کشورهایی مانند روسیه با ظرفیت کامل و تخفیف‌های قابل توجه و همچنین ایران اسلامی، نفت خود را عرضه می‌کنند و این موجب شده عرضه و تقاضایی که اوپک برای تسهیل‌گری بازار نیاز دارد توازن میان عرضه و تقاضا را بشکند.
به عبارتی این عرضه مازاد، توازن عرضه و تقاضایی را که اوپک برای تنظیم بازار نیاز دارد، برهم زده و به کاهش قیمت دامن زده است.
نفت زیر ۸۰ دلار؛ اصلاح کاذب یا شروع سقوط جدید؟
صنعت مالی: با در نظر گرفتن این عوامل و همچنین با تأکید بر وابستگی اقتصادهای بزرگ ـ از جمله رشد اقتصاد چین و تأثیر اقتصاد آمریکا بر بازار نفت و نرخ دلار آیا سناریوی افزایشی محتمل است؟
نیکفر: با توجه به شرایط فعلی، حداقل تا آینده‌ای نزدیک، قیمت نفت صعودی خواهد بود. این کاهش قیمت فعلی می‌تواند به عنوان یک اصلاح کاذب تلقی شود، چراکه بسیاری از مصرف‌کنندگان جهانی خریدهای خود را بر اساس قیمت‌های تخفیف‌دار تنظیم کرده‌اند.
در صورت تداوم شرایط فعلی و با فرض بازگشت تقاضا به سطح نرمال و کاهش عرضه مازاد، احتمال بسیار زیاد تا مرداد/شهریور سال آینده شرایط تثبیت شده و قیمت نفت مجدداً صعودی شده و احتمالاً به بالای ۸۰ دلار در تابستان سال آینده خواهد رسید.
این امر با توجه به وابستگی چین و آمریکا به انرژی و چشم‌انداز رشد اقتصادی آنها، سناریوی محتمل‌تری است.
صنعت مالی: شمابه نقش ذخایر پایین آمریکا و همچنین تنش‌های ژئوپلیتیک در آمریکای جنوبی (به ویژه وضعیت ونزوئلا به عنوان بزرگ‌ترین دارنده ذخایر نفت خام جهان)، اشاره کردید، این عوامل چگونه بر چشم‌انداز کوتاه‌مدت قیمت نفت و فلزات گرانبها تأثیر می‌گذارند؟
نیکفر: نکته‌ای که درخصوص ذخایر پایین آمریکا و وضعیت ونزوئلا اشاره کردید، بسیار حائز اهمیت است. اگرچه در ابتدا تصور می‌شد که تکمیل ذخایر آمریکا دلیل اصلی است، اما پایین بودن ذخایر فعلی در کنار ریسک‌های ژئوپلیتیک در آمریکای جنوبی (که می‌تواند شامل اختلال در تولید یا صادرات باشد)، در کوتاه‌مدت فشاری افزایشی بر قیمت‌ها وارد می‌کند؛ چراکه بازار در برابر هرگونه شوک عرضه آسیب‌پذیرتر است.
اما در مورد کاهش ۲۰ درصدی تقاضا، این رقم بیشتر ناشی از عامل مقطعی پر شدن ذخایر است تا تغییر ساختاری دائمی.
تغییر بنیادی ساختار تقاضا معمولاً با تغییر در سیاست‌های انرژی کلان کشورها یا رکود عمیق اقتصادی رخ می‌دهد. در حال حاضر، با توجه به رشد پیش‌بینی شده چین و نیاز مستمر اقتصادهای توسعه‌یافته به انرژی، اثر کاهش تقاضا ناشی از تکمیل موجودی‌ها، در افق میان‌مدت (6 ماه تا یک سال)، با افزایش مجدد خرید جبران خواهد شد و این امر پشتوانه پیش‌بینی صعودی قیمت تا بالای ۸۰ دلار خواهد بود.
موقعیتی دشوار برای اوپک
صنعت مالی: با فرض پایداری این عرضه مازاد خارج از ساختار رسمی (روسیه و ایران)، چه تأثیر بلندمدت‌تری بر استراتژی‌های تنظیم بازار اوپک و سقف قیمتی قابل تحمل بازار در میان‌مدت متصور هستید؟ آیا اوپک مجبور به تعدیل سهمیه‌های تولید خود خواهد شد؟
نیکفر: پایداری عرضه مازاد ساختاری توسط بازیگرانی که تحت تحریم هستند، اوپک را در موقعیت دشواری قرار می‌دهد. استراتژی بلندمدت اوپک احتمالاً به سمت دو هدف حرکت خواهد کرد: نخست، پذیرش سقف قیمتی پایین‌تر به عنوان یک واقعیت بازار برای حفظ سهم خود در بلندمدت و جلوگیری از خروج بیشتر مصرف‌کنندگان به سمت انرژی‌های جایگزین و دوم، تعدیل هدفمند سهمیه‌های تولید خود برای جبران عرضه غیررسمی، هرچند این کار با مقاومت اعضای متعهد همراه خواهد بود.
در میان‌مدت، اوپک ممکن است برای جلوگیری از کاهش شدیدتر قیمت‌ها، به طور رسمی یا از طریق توافق‌های داخلی، سهمیه‌های تولید خود را کاهش دهد تا قیمت را در محدوده مطلوب (مثلاً ۷۰ تا ۸۰ دلار) حفظ کند.
عدم تعدیل سهمیه‌ها می‌تواند منجر به فرسایش تدریجی نفوذ اوپک و تثبیت قیمت در سطوح پایین‌تر از هدف اصلی آنها شود، چرا که بازار دیگر صرفاً بر اساس تصمیمات اوپک حرکت نخواهد کرد.
گفت و گو: حسین بوذری