چالش‌های نظام بانکی ایران در مواجهه با افزایش چک‌های برگشتی/ ایده چک صیادی شکست خورد؟
افزایش بی‌سابقه چک‌های برگشتی در ایران، زنگ خطر را برای نظام بانکی کشور به صدا درآورده، آیا این روند رو به رشد، بازار را به سمت مبادلات سنتی و پرخطر نقدی سوق داده و اعتماد به ابزارهای مالی را به شدت کاهش می‌دهد؟
صنعت مالی ـ حسین بوذری؛ افزایش چشمگیر چک‌های صیادی برگشتی در ایران، زنگ خطر جدی را برای نظام بانکی و اقتصاد کشور به صدا درآورده است. این پدیده که به نظر می‌رسد بیش از هر چیز ریشه در مشکلات ساختاری اقتصاد ایران دارد، نه‌تنها اعتبار ابزار مبادله‌ای مهمی همچون چک را خدشه‌دار کرده، بلکه به طور مستقیم بر چرخه تولید و توزیع کالا و خدمات تأثیر منفی گذاشته است.
در گفتگوی حاضر کامران ندری، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و دانشیار دانشکده اقتصاد این دانشگاه با نگاهی دقیق و تخصصی به دلایل افزایش چک‌های صیادی برگشتی پرداخته و تأکید می‌کند که مشکل اصلی در وضعیت نامناسب اقتصاد کلان نهفته است؛ تورم بالا، کاهش قدرت خرید مردم و به تبع آن، عدم توانایی بنگاه‌های تولیدی در فروش محصولات و پرداخت بدهی‌های خود ازجمله عوامل اصلی این معضل به شمار می‌روند.
وی ضمن رد فرضیه حل مشکل با الکترونیکی شدن چک‌ها، بر پیچیدگی مسائل اقتصادی ایران و لزوم اتخاذ راهکارهای بلندمدت برای اصلاح این وضعیت تأکید می‌کند.
به باور دکتر ندری، اصلاح سیاست‌های بانکی به تنهایی قادر به حل این مشکل نیست و تا زمانی که اقتصاد ایران از رکود خارج نشود و مشکلات ساختاری مانند تورم مهار نگردد، افزایش چک‌های برگشتی و بحران‌های مالی مرتبط با آن، ادامه خواهد یافت.
این مصاحبه به بررسی راهکارهای مختلف ازجمله تأثیر سیاست‌های بانک مرکزی در زمینه حساب‌های کددار و چالش‌های مرتبط با تسهیلات بانکی در شرایط رکود اقتصادی می‌پردازد و ضمن ارائه تحلیل‌های اقتصادی دقیق به‌طور تفصیلی به آینده نظام بانکی و تأثیرات بلندمدت این معضل اقتصادی می‌پردازد.
سیل چک‌های برگشتی؛ تهدیدی جدی برای اعتماد به نظام بانکی
کامران ندری عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با خبرنگار صنعت مالی درباره اینکه به نظرتان دلایل افزایش چک‌های صیادی چیست و فکر می‌کنید این مسئله ممکن است چه عواقبی برای نظام بانکی و اقتصاد کشور داشته باشد؟ اظهار کرد: البته صیادی شدن چک‌ها دلیل بر برگشت نخوردن آن نیست، به هر صورت یک بنگاه تولیدی یا کسب و کار ممکن است نتواند به‌موقع حساب خود را افزایش دهد تا چک وصول شود.
وی اضافه کرد: ممکن است کسب و کار بنگاه‌های تولیدی با مشکل مواجه شوند و در حال حاضر اگر تعداد چک‌های برگشتی بیشتر شده، به‌خاطر وضعیت نامناسب اقتصاد است، یعنی شرایط عمومی اقتصادی متشکل از تورم بالا و پایین آمدن قدرت خرید مردم موجب شده تا شاهد افزایش چک‌های صیادی برگشتی باشیم.
عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد: از سویی بنگاه‌های تولید قادر به فروش محصولاتشان نیستند و این همه دلایلی است که بنگاه‌های تولیدی نتوانسته‌اند به تعهداتشان عمل کنند و در نتیجه چک‌ها برگشت می‌خورد.
ممکن است کسب و کار بنگاه‌های تولیدی با مشکل مواجه شوند و اگر تعداد چک‌های برگشتی بیشتر شده، به‌خاطر وضعیت نامناسب اقتصاد است، یعنی شرایط عمومی اقتصادی متشکل از تورم بالا و پایین آمدن قدرت خرید مردم چک‌های صیادی برگشتی را افزایش داده است
ندری درباره اینکه راهکار شما برای جلوگیری از مسئله برگشتی چک‌های صیادی چیست؟ چنین پاسخ داد: به هر صورت وضعیت اقتصادی مناسب نیست و در حال حاضر نمی‌توان خیلی کاری انجام داد.
وی در پاسخ به سوال دیگر که با اصلاح سیاست‌های بانکی می‌توان از وقوع چک‌های برگشتی جلوگیری کرد: بیان کرد: وضعیت اقتصادی اگر به شکل کنونی تداوم پیدا کندآینده خوبی برای نظام بانکی متصور نیستم، مسائل اقتصاد ایران پیچیده است و نمی‌توان با صحبت خیلی کمکی به نظام بانکی کشور کرد و چک های برگشتی تازه آغاز کار است و نمی‌توان در کوتاه‌مدت این مشکل را برطرف کرد.
عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) یادآور شد: از سویی تحریم‌ها میزد بر علت شده تا وضعیت چک‌های برگشتی روز به روز بدتر شود و کارشناسان اقتصادی هم در این زمینه هشدارهای لازم را به دولتمردان داده‌اند و قطعاً در کوتاه‌مدت نمی‌توان راهکار قطعی برای این مسئله پیدا کرد.
ندری ادامه داد: مسئولان باید دنبال راهکارهای بلندمدت باشند و هرچقدر مسئولان برای اصلاح این معضل دیرتر اقدام کنند مشکلات شدیدتر خواهد شد و رفع آن هم طبیعتاً زمانبر خواهد بود.
از چک‌های صیادی تا نقدینگی؛ آیا اعتماد به سیستم مالی ایران در حال فروپاشی است؟
وی درباره اینکه آیا چک‌های برگشتی صیادی ناشی از رکود اقتصادی است و کاهش ارزش و بی‌اعتبار شدن چک‌ها بازار را به سمت مبادلات نقدی هدایت می‌کند، ارزیابی شما از این موضوع چیست؟ توضیح داد: دقیقاً همینطور است و از طرفی اگر نقدینگی افزایش پیدا کند با تشدید تورم مواجه خواهیم شد.
عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) عنوان کرد: متأسفانه در حال حاضر راهکار ساده‌ای در این زمینه نداریم و اینکه اقتصاد دچار
رکود شده و کسب و کارها وضعیت مناسبی ندارند را خیلی شنیده‌ایم و آمارهای کلان هم همین موضوع را تأیید می‌کند.
ندری درباره اینکه براساس اعلام مسئولان بانک مرکزی مقرر شده تا پنج سال آینده چک‌های الکترونیکی وارد نظام بانکداری کشور شود، این موضوع می‌تواند راعهکار بلندمدت برای مقابله با چک‌های برگشتی باشد؟ تبیین کرد: ببینید. کارکرد چک این است که شما خریدی را انجام می‌‌دهید، اما وصول نمی‌کنید تا موقعی که بتوانید محصولات خود را بفروشید تا نقدینگی دستتان برسد.
وی افزود: با الکترونیکی شدن چک‌ها مشکلات چک‌های برگشتی رفع نخواهد شد، یعنی اگر اقتصاد دچار رکود شود بنگاه‌های تولیدی نخواهند توانست از عهده تعهدات خود بربیایند، حال ممکن است بدون سود مجبور به اخذ وام از بانک‌ها شوند که آن هم با مشکلات پرداخت اقساط وام مواجه خواهند شد.
عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) درباره اینکه مقرر شده در هر بانک هر فرد یک حساب کددار داشته باشد و با این تدابیر امکان دارد اعتبار به چک در بازار بازمی‌گردد؟ گفت: با این سیاسیت بانکی تصور می‌کنم در زمینه چک مشکل رفع شود و در حال حاضر اعتبار چک نسبت به گذششته بیشتر شده و چک‌های صیادی هم در مقایسه با گذشته اعتبار بیشتری پیدا کرده است.
ندری خاطرنشان کرد: احساس می‌کنم در آینده وضعیت اعتباری چک‌ها با اقدامات مثبت بانک مرکزی بهتر هم خواهد شد، یعنی چک اعبار بیشتر خواهد داشت، منتها بنگاه‌های تولیدی باید برپایه اعتبار کار کنند و وقتی اقتصاد با رکود مواجه می‌شود در نتیجه بنگاه‌های تولیدی قادر نیستند به تعهداتشان عمل کنند.
وی بیان کرد: بنگاه‌های تولیدیی اکنون می‌توانند اعلام کنند که نقدی کار می‌کنیم و کاری به چک نداریم، اما این مستلزم آن است که شما به جای چک از بانک تسهیلات دریافت کنید و معاملات خود را نیز به‌صورت نقدی انجام دهید، اما دوبباره مسئله حل نمی‌شود! چرا؟ چون وقتی بنگاه‌های اقتصادی فروش نداشته باشند و اقتصاد دچار رکود شود نمی‌توان اقساط وام را پرداخت کرد و بدهی به مردم کاهش پیدا می‌کند، چون بنگاه اقتصادی با چک کار نمی‌کند، اما بدهی به بانک افزایش می‌یابد.
عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) گفت: در نتیجه رکود اقتصاد مسئله جدی کشور است و باید برای مقابله با این مشکل راهکار جدی اندیشیده شود و راهکارهای کوتاه‌مدت هم نداریم و باید در بلندمدت چاره‌ای برای آن اندیشید.