چالش‌ها و راهکارهای تقویت منابع انسانی متخصص در ایران با توجه به مشکلات جمعیتی
به گزارش صنعت مالی، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که ایران در آینده نزدیک با آن روبه‌رو خواهد شد، کمبود منابع انسانی متخصص است. این مسأله به‌ویژه در شرایطی که روند پیری جمعیت شتاب گرفته است و همچنین موانع امنیتی و اجتماعی ممکن است ورود نیروی کار خارجی را محدود کند، به یک نگرانی بزرگ تبدیل شده است. به این ترتیب، نیاز به تدوین راهکارهایی موثر برای حل این چالش، تقویت منابع انسانی داخلی و حفظ نیروی کار متخصص در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وضعیت فعلی منابع انسانی و آینده نگری
در سال‌های اخیر، با توجه به روندهای جمعیتی و تغییرات اجتماعی، ایران با چالش‌های جدی در بخش منابع انسانی مواجه بوده است. براساس گزارش‌های سازمان ملل، جمعیت ایران رو به پیری است و به‌زودی بخش عمده‌ای از جمعیت ایران به گروه‌های سنی سالمند می‌پیوندد. این تغییرات جمعیتی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، مشکلات عدیده‌ای را در زمینه تأمین نیروی کار متخصص ایجاد خواهد کرد. در کنار این، کاهش تمایل به ازدواج و رشد پایین نرخ باروری از یک‌سو و مهاجرت نخبگان و متخصصان به کشورهای دیگر از سوی دیگر، چالش‌هایی فراتر از مرزهای داخلی ایجاد کرده است.
از سوی دیگر، در سال‌های اخیر بسیاری از نخبگان و متخصصان ایرانی به دلیل شرایط اقتصادی و سیاسی کشور، از ایران مهاجرت کرده‌اند. این مسأله در کنار نبود بسترهای کافی برای رشد و پرورش استعدادهای جوان داخلی، موجب نگرانی‌های جدی برای آینده اقتصادی کشور خواهد شد. در این راستا، تقویت منابع انسانی داخلی، ایجاد بسترهای مناسب برای رشد و تربیت نیروی متخصص و جذب نخبگان از اهمیت بسیاری برخوردار است.
راهکارهای تقویت منابع انسانی در ایران
تقویت آموزش و پرورش با تأکید بر مهارت‌گرایی
یکی از اصلی‌ترین راهکارها برای تقویت منابع انسانی، اصلاح و به‌روزرسانی سیستم آموزش و پرورش است. باید از یک مدل آموزشی که عمدتاً بر یادگیری نظری تأکید دارد، به سمت مدل‌هایی حرکت کنیم که به آموزش مهارت‌های عملی و تخصصی بیشتر توجه کنند. برای مثال، در کشورهایی مانند آلمان، سیستم آموزش فنی و حرفه‌ای بسیار توسعه یافته است و دانش‌آموزان و دانشجویان از همان ابتدا می‌توانند مسیر خود را در جهت تخصص‌های مورد نیاز بازار کار انتخاب کنند.
در ایران نیز نیاز است که مدارس و دانشگاه‌ها با همکاری بخش‌های صنعتی و تجاری برنامه‌های آموزشی متناسب با نیاز بازار کار را طراحی کنند. این تغییرات باید شامل به‌کارگیری فناوری‌های نوین در فرآیندهای آموزشی، تقویت کارآموزی و همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های علمی باشد. این روند موجب می‌شود که دانش‌آموختگان دانشگاهی از همان ابتدا آماده ورود به بازار کار شده و از تخصص‌های روز برخوردار گردند.
حمایت از استارتاپ‌ها و کارآفرینی
با توجه به کمبود نیروی انسانی متخصص، یکی از بهترین راهکارها ایجاد شرایط مناسب برای رشد استارتاپ‌ها و کارآفرینی است. با توجه به اینکه بسیاری از جوانان ایرانی به‌ویژه در شهرهای بزرگ، علاقه‌مند به راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوآورانه هستند، دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی، مشاوره و ایجاد زیرساخت‌های قانونی، بستری برای رشد استارتاپ‌ها فراهم کند.
استارتاپ‌ها به‌طور معمول در زمینه‌های فناوری، اطلاعات، تولید محتوا، انرژی‌های نو، زیست‌فناوری و سایر حوزه‌های تخصصی فعالیت دارند و این امر می‌تواند موجب ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و جذب نیروی انسانی متخصص در کشور شود. به همین منظور، سیاست‌های حمایتی مانند معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات ویژه برای کارآفرینان جوان و تسهیل فرآیندهای اداری می‌تواند در ایجاد یک محیط مطلوب برای رشد این کسب‌وکارها مؤثر باشد.
بازنگری در قوانین و مقررات اشتغال
بسیاری از متخصصان در ایران به دلیل مشکلات موجود در نظام اداری، محدودیت‌های اشتغال و پیچیدگی‌های مالیاتی ترجیح می‌دهند که از فعالیت‌های خود در داخل کشور صرف نظر کنند یا حتی مهاجرت کنند. برای حل این مشکل، نیاز است که دولت و نهادهای مربوطه به بازنگری در قوانین و مقررات اشتغال بپردازند.
ایجاد محیطی شفاف، کارآمد و بدون فساد برای کارآفرینان و متخصصان می‌تواند انگیزه‌های جدیدی برای ماندگاری نیروی متخصص در کشور ایجاد کند. اصلاح نظام مالیاتی، تسهیل در صدور مجوزهای کسب‌وکار و ایجاد فضای مناسب برای فعالیت‌های خصوصی از جمله اقداماتی است که می‌تواند بر روی انگیزه و تمایل متخصصان به ماندن در کشور تأثیرگذار باشد.
تقویت سرمایه‌گذاری در بخش‌های تحقیق و توسعه
برای ایجاد و حفظ نیروی انسانی متخصص، به‌ویژه در حوزه‌های علمی و فناوری، سرمایه‌گذاری در بخش‌های تحقیق و توسعه (R&D) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بسیاری از کشورها برای تأمین نیروی انسانی متخصص و نخبگان خود، در ابتدا سرمایه‌گذاری‌های کلانی در تحقیق و توسعه انجام داده‌اند تا فناوری‌ها و نوآوری‌های جدید به‌سرعت در صنعت به کار گرفته شوند.
در ایران نیز باید با فراهم آوردن شرایط مناسب برای تحقیق و پژوهش در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان، زمینه‌های لازم برای توسعه تکنولوژی‌های نوین و جذب نیروی انسانی متخصص فراهم شود. حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی، تخصیص بودجه مناسب برای پژوهش‌های علمی و افزایش همکاری‌های بین‌المللی در زمینه تحقیق و توسعه می‌تواند موجب جذب نخبگان علمی به کشور و جلوگیری از مهاجرت آنها شود.
راهکارهایی برای حل مشکل نیروی انسانی متخصص با توجه به پیری جمعیت
بهره‌گیری از ظرفیت‌های نیروی کار سالمند
یکی از راهکارهای حل مشکل کمبود نیروی متخصص در آینده، بهره‌گیری از ظرفیت نیروی کار سالمند است. با توجه به پیری جمعیت در ایران، بسیاری از افراد مسن‌تر هنوز دارای تجربیات و مهارت‌های زیادی هستند که می‌توانند در بخش‌های مختلف اقتصادی مورد استفاده قرار گیرند. دولت می‌تواند با ایجاد برنامه‌های آموزشی ویژه برای این گروه، زمینه اشتغال آنها را در مشاغل تخصصی فراهم کند.
همچنین، برخی از سالمندان ممکن است تمایل داشته باشند تا در مشاغل مشاوره‌ای یا پروژه‌های خاص فعالیت کنند. در این صورت، سیستم‌های کاری انعطاف‌پذیر و نیمه‌وقت می‌توانند به آنها این امکان را بدهند تا همچنان در بازار کار مشارکت داشته باشند.
مهاجرت معکوس نخبگان
یکی از راهکارهای بلندمدت برای حل مشکل کمبود نیروی متخصص، تلاش برای بازگرداندن نخبگان مهاجرت کرده است. برای این کار نیاز به ایجاد جذابیت‌های اقتصادی و اجتماعی است. این امر می‌تواند از طریق سیاست‌های حمایتی مانند ارائه بسته‌های مشوق مالی، بهبود شرایط زندگی و کار در داخل کشور و فراهم آوردن فرصت‌های شغلی برای متخصصان صورت گیرد. در همین راستا، ایجاد نهادها و شبکه‌های کاریابی بین‌المللی و تسهیل بازگشت نخبگان می‌تواند به تقویت منابع انسانی داخلی کمک کند.
با توجه به مشکلات جمعیتی ایران و کمبود نیروی متخصص، لازم است که اقدامات جدی در راستای تقویت منابع انسانی و توسعه نیروی کار متخصص انجام شود. این اقدامات باید شامل اصلاحات در سیستم آموزشی، حمایت از استارتاپ‌ها، بازنگری در قوانین اشتغال، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و استفاده از ظرفیت نیروی کار سالمند باشد. همچنین، حل مشکل پیری جمعیت و کاهش مهاجرت نخبگان نیازمند یک سیاست جامع است که بتواند جذابیت‌های اقتصادی، اجتماعی و شغلی برای نیروی کار متخصص فراهم کند. اگر این اقدامات به درستی و به‌طور هماهنگ پیگیری شود، ایران می‌تواند از بحران کمبود نیروی انسانی متخصص در آینده جلوگیری کند و مسیر رشد و توسعه اقتصادی پایدار را طی کند.